Мухаммад ибн Сулейман Ат-Тамимий
Latin urufatında oqumaq
Учь эсас.
بسم الله الرحمن الرحيم
Ар-Рахман ве Ар-Рахим олгъан Аллахнынъ ады иле.
Эй Мусульман диндашым, Аллах санъа Озюнинъ Рахметини берсин, шек-шубесиз биль ки, бизлер ичюн дёрт меселени огренмек шарт.
Булар:
Биринджиси: Илим (акъыкъый, файда кетириджек бильги). Яни, Аллахннынъ ким экенини, Онынъ Пейгъамбери ﷺ ким олгъаныны эм де Ислям динини делиллер эсасында огренмектир.
Экинджиси: Огренильген илимге риает этип, оны амельге кечирмек.
Учюнджиси: Дигер инсанларны бу илимни огренювге, ве онъа риает этювге чагъырмакъ.
Дёртюнджиси: Бу учь шейнинъ ёлунда башымызгъа келе биледжек базы зорлукъ ве эзиетлерни сабырнен кечирмек.
Бу меселелерге делиль — Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери:
وَٱلۡعَصۡرِ ۞ إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَفِي خُسۡرٍ۞ِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ وَتَوَاصَوۡاْ بِٱلۡحَقِّ وَتَوَاصَوۡاْ بِٱلصَّبۡرِ۞
«Асргъа емин этерим ки, инсан, акъикъатен зарар ичиндедир. Бундан, анджакъ иман этип, яхшы амеллер ишлегенлер, бир-бирилерине хакъны тевсие эткенлер ве сабырны тевсие эткенлер истиснадыр.[1]»
(“аль-Аср”, 103:1-3).
Буюк улемаларымызнынъ бириси, имам Шафии[2] (Аллах онъа рахмет эйлесин) бу суре акъкъында: «Эгер Юдже Аллах Озюнинъ къулларына, делиль оларакъ, тек бу сурени эндирген олса эди, шу суренинъ озю оларгъа делиль оларакъ етерли олур эди» — деп айтты.
Буюк улемаларымызнынъ дигери, Имам Аль-Бухари[3] (Аллах онъа рахмет эйлесин) китабынынъ «Сёз ве амельден эвель тургъан шей — илимдир» бабына Юдже Аллахнынъ сёзлерини делиль оларакъ кетирди:
فَٱعۡلَمۡ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّهُ وَٱسۡتَغۡفِرۡ لِذَنۢبِكَ
«(Эй, Мухаммед) Аллахтан гъайры ибадетлерни акъ эткен Зат олмагъаныны биль де, гюнахларынъ ичюн (Аллахтан) магъфирет сора».
(«Мухаммед» 47:19).
Эй, мусульман диндашым, Аллах санъа Озюнинъ Рахметини берсин, эр бир мусульман эркек ве къадынны бу учь меселени огренип, оларгъа риает этмеси керек олгъаныны биль.
Булар:
Биринджиси: Бизлерни яратып, рызыкъ берген Зат шек-шубесиз Аллахтыр. О, бизлерни яратып ялынъыз къалдырмады. О, бизлерге Пейгъамбер ёллады. Онъа итаат эткен инсан Дженнетке, къаршы чыкъкъаны исе Джеэннемге кирер. Буны Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
إِنَّآ أَرۡسَلۡنَآ إِلَيۡكُمۡ رَسُولٗا شَٰهِدًا عَلَيۡكُمۡ كَمَآ أَرۡسَلۡنَآ إِلَىٰ فِرۡعَوۡنَ رَسُولٗا ۞فَعَصَىٰ فِرۡعَوۡنُ ٱلرَّسُولَ فَأَخَذۡنَٰهُ أَخۡذٗا وَبِيلٗا۞
«Шубесиз, Фиравунгъа пейгъамбер ёллагъанымыз киби, сизлерге де, япкъан амеллеринъизге шаатлыкъ этмеси ичюн, пейгъамбер ёлладыкъ. Фиравун пейгъамберге бойсунмады, ве Биз (Аллах) оны шиддетли ве агъыр джезанен якъаладыкъ».
(“аль-Музаммиль”, 73:15-16).
Экинджиси: Аллах ялынъыз Онынъ ризасы ичюн япылмасы керек олгъан ибадетлерде Онъа кимсени шерик къошмамызгъа (яни Аллахтан гъайры башкъасына сыгъынып, къул олмамызгъа) разы олмаз. О тапынылгъан шей мелек я да пейгъамбер олса биле. Буны Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
وَأَنَّ ٱلۡمَسَٰجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدۡعُواْ مَعَ ٱللَّهِ أَحَدٗا
«Шубесиз, месджитлер (я да ибадет ерлери, я да седждеде иштирак эткен мючелер) Аллахнынъ мулькидир. Ойле экен Аллахтан гъайры кимсеге дуванен ялварманъыз (Аллахтан гъайры башкъасына сыгъынып, къул олманъыз)».
(«аль-Джинн», 72:18).
Учюнджиси: Пейгъамберге итаат этип, Аллахтан гъайры кимсеге табынмагъан инсангъа Аллах ве Онынъ пейгъамберинен душманлыкъ эткен кимсени севип, дост тутмакъ ясакътыр. Буны Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
لَّا تَجِدُ قَوۡمٗا يُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ يُوَآدُّونَ مَنۡ حَآدَّ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَلَوۡ كَانُوٓاْ ءَابَآءَهُمۡ أَوۡ أَبۡنَآءَهُمۡ أَوۡ إِخۡوَٰنَهُمۡ أَوۡ عَشِيرَتَهُمۡۚ أُوْلَٰٓئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ ٱلۡإِيمَٰنَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٖ مِّنۡهُۖ وَيُدۡخِلُهُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَاۚ رَضِيَ ٱللَّهُ عَنۡهُمۡ وَرَضُواْ عَنۡهُۚ أُوْلَٰٓئِكَ حِزۡبُ ٱللَّهِۚ أَلَآ إِنَّ حِزۡبَ ٱللَّهِ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ
«Аллахкъа ве ахирет кунюне иман эткенлернинъ сырасында Аллахкъа ве Онынъ Ресулине душманлыкъ эткенлерни севген кимселерни тапмазсынъ. Олар (Аллахкъа ве Онынъ Ресулине душманлыкъ эткен инсанлар) оларнынъ бабалары я да огъуллары, агъа-къардашлары я да сой-соплары олсалар да. Аллах оларнынъ къальблериндеки иманларыны къавийлештирип, оларгъа Озюнинъ ярдымыны косьтерди. Аллах оларны тюбюнде озенлер акъкъан Дженнет багъчаларына кирсетеджек, ве олар анда эбедий къаладжакълар. Аллах олардан разы олур, олар да Аллахтан мемнюн къалырлар. Булар Аллахнынъ фиркъасы. Шубесиз, Аллахнынъ фиркъасы енъишке иришеджектир!»
(«аль-Муджадаля», 58:22).
Эй мусульман диндашым, Аллах Онъа итаат этменъе ярдым этсин, бильки, Ибрахимнинъ (Аллахнынъ селямы онъа олсун) дини — ханифийликтир. Бу — ялынъыз Аллахкъа, самимий оларакъ, тапынмакъ демектир. Аллах бутюн инсаниетке буны эмир этип, оларны бунынъ ичюн яратты.
Юдже Аллах бойле дей:
وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ
«Мен джинн ве инсанларны ялынъыз Манъа ибадет этмелери ичюн яраттым».
(«аз-Зарийат», 51:56).
Аллахнынъ энъ буюк эмири – таухид. Таухид бу — ялынъыз Аллахкъа ибадет этмектир. Аллах ясакъ эткен шейлернинъ энъ буюги исе — ширк. Ширк бу – Аллахтан гъайры башкъасына дуванен ялвармакъ (Аллахтан башкъасына тапынып къул олмакъ). Буны Аллаху Таалянынъ шу сёзлери тасдыкълайлар:
وَٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَلَا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡـٔٗاۖ
«Аллахкъа ибадет этинъиз, ве озь ибадетлеринъизде Онъа ич бир шейни шерик этменъиз».
(«ан-Ниса», 4:36).
Ким де ким сенден: «Эр бир инсаннынъ огренмеси шарт олгъан учь эсас недир?» — десе, — «Инсан онынъ Раббиси ким экенлигини, озь динини, ве Пейгъамбери Мухаммед ﷺ ким олгъаныны бильмеси, танымасы ве огренмесидир» — деп айт.
БИРИНДЖИ ЭСАС
Эгер сенден: «Раббинъ ким?» — деп сорасалар — «Меним Раббим, мени ве бутюн алемлерни Озюнинъ ниметлери иле тербие этип етиштирген Аллах. Мен озь ибадетлеримни ялынъыз Онъа багъышлап, башкъа кимсеге тапынмайым» — деп айт. Бунъа Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери делильдир:
ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ
«Хамднынъ эр бир чешити алемлернинъ Раббиси олгъан Аллахкъадыр».
(«аль-Фатиха», 1:1)
Аллахтан гъайры эр шей (яратылгъан) алемдир. Мен исе бу алемлернинъ бир чешити олам.
Эгер сенден: «Раббинъни насыл таныдынъ?» — деп сорасалар – «Онынъ барлыгъыны тасдыкълагъан аляметлери, эм де О, яраткъан махлюкъларына бакъып таныдым. Гедже ве куньдюз, кунеш ве ай Онынъ барлыгъына ишарет эткен аляметлерден. Еди къат кок эм де еди къат ер, оларнынъ ичиндеки ве арасындаки эр шей – О, яраткъан шейлердендир» — деп джевап бер. Бунъа делиль — Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери:
وَمِنۡ ءَايَٰتِهِ ٱلَّيۡلُ وَٱلنَّهَارُ وَٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُۚ لَا تَسۡجُدُواْ لِلشَّمۡسِ وَلَا لِلۡقَمَرِ وَٱسۡجُدُواْۤ لِلَّهِۤ ٱلَّذِي خَلَقَهُنَّ إِن كُنتُمۡ إِيَّاهُ تَعۡبُدُونَ
«Онынъ аетлеринден (Аллахнынъ барлыгъыны тасдыкълагъан ишаретлерден) — гедже ве куньдюз, кунеш ве ай. Эгер Аллахкъа къуллыкъ этеджек олсанъыз, кунеш ве айгъа седжде этменъиз де (яни сыгъынманъыз), оларны яраткъан Аллахкъа седжделер этинъиз».
(«Фуссилят», 41:37).
Ве бойле сёзлери:
إِنَّ رَبَّكُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ يُغۡشِي ٱلَّيۡلَ ٱلنَّهَارَ يَطۡلُبُهُۥ حَثِيثٗا وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَ وَٱلنُّجُومَ مُسَخَّرَٰتِۭ بِأَمۡرِهِۦٓۗ أَلَا لَهُ ٱلۡخَلۡقُ وَٱلۡأَمۡرُۗ تَبَارَكَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِينَ
«Шек-шубесиз, сизнинъ Раббинъиз – Аллахтыр. О, коклернен ерни алты куньде яратып Аршнынъ устюне (Тахткъа) котерильди. О, кунни гедженен орьте, сонъра гедженинъ артындан янъы кунни ашыкътырып чыкъара. Кунеш, ай ве йылдызлар Онынъ эмирлерине бойсуналар. О, ярата ве эмирлер бере. Алемлернинъ Раббиси Аллах эр бир берекетнинъ саиби! (Юдже Аллах буюк ве нукъсансыз сыфатларнынъ саиби олгъаны ичюн эр бир яхшылыкъ Ондан. Шунынъ ичюн эписи макътавлар Аллахкъадыр)».
(«аль-А’раф», 7:54).
«Ар-Рабб» — ибадетлерге мунасип Заттыр. Буны Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ۞ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلۡأَرۡضَ فِرَٰشٗا وَٱلسَّمَآءَ بِنَآءٗ وَأَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَخۡرَجَ بِهِۦ مِنَ ٱلثَّمَرَٰتِ رِزۡقٗا لَّكُمۡۖ فَلَا تَجۡعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادٗا وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ
«Эй инсанлар, сизлерни ве сизлерден эвель олгъанларны яраткъан Раббинъизге ибадет этинъиз, бельки сизлер такъвагъа иришерсинъиз (Аллахтан акъыкъый къоркъувнен къоркъарсынъыз). О, сизлер ичюн ерни тегиз, устюнъизде кокни исе дам киби япып, коклерден ягъмур ягъдырды. О ягъмурнен ашаманъыз ичюн чешит тюрлю мейвалар етиштирди. Ойле экен, бу шейлерни билерек, Аллахкъа кимсени тенъ этменъиз».
(«аль-Бакъара», 2:21-22).
Буюк тефсирджи алимлерден олгъан Ибн Кясир (Аллах онъа рахмет эйлесин): «Эр шейни яраткъан Аллах – эписи ибадетлерге акъкъы олгъан Заттыр» — деди.
Юдже Аллахнынъ инсанларгъа эмир эткен ибадет чешитлери акъкъында айтаджакъ олсакъ олар — Ислям, Иман ве Ихсан кибилеридир. Бойле ибадетлернинъ дигер чешитлеринден — дува, хавф, умют, тевеккюль, рагъбет (истек), къоркъу, итааткярлыкъ, сакъынув, тёвбе этмек, ярдым сорап ялвармакъ, къорчаланув истеп ялвармакъ, зорлукълардан къуртулмакъ ичюн ялвармакъ, къурбан чалмакъ, адакъ адамакъ ве дигерлери. Оларнынъ эписи ялынъыз Аллахнынъ ризасы ичюн япылмасы шарт. Буны Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
وَأَنَّ ٱلۡمَسَٰجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدۡعُواْ مَعَ ٱللَّهِ أَحَدٗا
«Шубесиз, месджитлер (я да ибадет ерлери, я да седждеде иштирак эткен органлар) Аллахнынъ мулькидир, шунынъ ичюн Аллахтан гъайры кимсеге дуванен ялварманъыз (Аллахтан гъайры башкъасына сыгъынып, къул олманъыз)».
(«аль-Джинн», 72:18).
Ким буларнынъ бир де бирисини Аллахтан башкъасына багъышласа, ширк амелини япкъан эсапланар, ве кяфир олур. Бунъа далиль — Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери:
وَمَن يَدۡعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ لَا بُرۡهَٰنَ لَهُۥ بِهِۦ فَإِنَّمَا حِسَابُهُۥ عِندَ رَبِّهِۦٓۚ إِنَّهُۥ لَا يُفۡلِحُ ٱلۡكَٰفِرُونَ
«Ким де ким Аллахкъа тапынып айны вакъытта башкъа бирисине, бир тюрлю делили олмагъан алда, дува этсе, шубесиз онынъ джезасы Раббисинде олур. Шубесиз, кяфирлер мувафакъиетке иришмезлер».
(«аль-Му’минун», 23:117).
Хадислерден бирисинде ривает этиле, Пейгъамберимиз ﷺ: «Дува – ибадетнинъ озеги (озюдир)» — деди.
Юдже Аллах бойле буюрды:
وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِيٓ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِي سَيَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ
«Раббинъиз: «Манъа дува этинъиз, (дуваларынъызгъа) джевап берерим. Манъа ибадет этмектен кибирленгенлер Джеэннемге акъаретленген алда киреджеклер» — деди.»
(«Гъафир», 40:60).
Хавф (къоркъу)[4]. Бу ибадетке Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери делиль:
فَلَا تَخَافُوهُمۡ وَخَافُونِ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
«(Оларнынъ сизлерге хавфы ёкъ.) Эгер сизлер иман эткенлерден олсанъыз, олардан (кяфирлерден) дегиль Менден къоркъунъыз.»
(«Али-Имран», 3:175).
Къоркъунынъ учь чешити ола:
- Гизли къоркъу. (Аллахнынъ къудретинде олгъан шейлерден къоркъмакъ.) Бу къоркъуны Аллахтан гъайрысына багъышламакъ ширктир.
- Адий къоркъу. (Меселя, инсан атештен, я да чешит тюрлю айванлардан, я да силялы инсандан къоркъа. Яни мында къоркъу ичюн айдын себеплер бар. Бу къоркъу рухсет этильген, чюнки Юдже Аллах Озюнинъ къулларыны ойле шекильде яраткъан).
- Ясакъ этильген къоркъу. (Инсан онъа Юдже Аллах буюргъан шейлерни дигер инсанлардан къоркъып къалдыра. Меселя, бир де бир инсан дигер инсанларнынъ топлулыгъында отура, бу вакъытта онъа намаз къылмакъ лязим. Амма о, дигер инсанлардан къоркъкъаны ичюн намазыны къалдыра.)
Умют[5]. Буны (яни умют ибадетнинъ чешити экенини) Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
فَمَن كَانَ يَرۡجُواْ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلۡيَعۡمَلۡ عَمَلٗا صَٰلِحٗا وَلَا يُشۡرِكۡ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدَۢا
«Ким Раббиси иле корюшмекни умют этсе, салих амеллерде булунып, Раббисине олгъан ибадетте, Онъа кимсени тенъ этмесин».
(«аль-Кяхф», 18:110).
Тевеккюль[6] этмек. Бунъа (яни тевеккюль этюв ибадетнинъ чешити олгъанына) Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери делильдир:
وَعَلَى ٱللَّهِ فَتَوَكَّلُوٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
«Эгер иман эткенлернинъ сырасындан олсанъыз, (ялынъыз) Аллахкъа тевеккюль этинъиз».
(«аль-Маида», 5:23).
Эм де:
وَمَن يَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِ فَهُوَ حَسۡبُهُ
«Ким Аллахкъа тевеккюль этер исе, Аллах онъа етерлидир».
(«ат-Талякъ», 65:3).
Рагъбет (истек), сакъынув, къоркъу. Буларны (яни буларнынъ эписи ибадетнинъ чешитлери сайылгъаныны) Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
إِنَّهُمۡ كَانُواْ يُسَٰرِعُونَ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِ وَيَدۡعُونَنَا رَغَبٗا وَرَهَبٗاۖ وَكَانُواْ لَنَا خَٰشِعِينَ
«Акъыкъаттан олар хайырлы амеллерни япмагъа ашыкъып, Бизге (Аллахкъа) мукяфатымызны къазанмакъ истегинен эм де джезамыздан къоркъаракъ дува эте ве Огюмизде итааткярлыкънен, мазлум алда, тура эдилер».[7]
(«аль-Анбия», 21:90).
Сакъынув ибадеттир. Бу ибадетнинъ делили исе Юдже Аллахнынъ бойле сёзлеридир:
فَلَا تَخۡشَوۡهُمۡ وَٱخۡشَوۡنِي
«Олардан сакъынып къоркъманъыз, менден сакъынып къоркъынъыз».
(“аль-Бакъара”, 2:150).
Тёвбе этмек: Бу ибадетнинъ делили исе Юдже Аллахнынъ бойле сёзлеридир:
وَأَنِيبُوٓاْ إِلَىٰ رَبِّكُمۡ وَأَسۡلِمُواْ لَهُ
«Сизлерге джеэннемнинъ азабы кельмеден эвель Раббинъизге тёвбелер иле къайтынъыз, ве Онъа теслим олунъыз, чюнки башынъызгъа азап кельгенден сонъ сизлерге ярдым этильмез».
(«Аз-Зумар», 39:54).
Ярдым сорап ялвармакъ ибадет олгъаныны Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ
«Ялынъыз Санъа ибадет этемиз, ве ялынъыз Санъа ярдым сорап ялварамыз».
(«аль-Фатиха», 1:5).
Хадисте бойле келе:
«Эгер ярдым сорамакъ истесенъ, Аллахтан ярдым сора».
Сахих хадис. Имам Ахмад (1/296) ве Термизий Ибн Аббастан (Аллах ондан разы олсун) ривает этелер.
Чешит белялардан къорчаланув истемек ибадет олгъаныны Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери анълаталар:
قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ
«»Танънынъ Раббисиннинъ къорчаламасыны истейим» – деп айт».
(«аль-Фалякъ», 113:1).
قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ
«Инсаниетнинъ Раббисининъ къорчаламасыны истейим» – деп айт».
(«Ан-Нас», 114:1).
Зорлукълардан къуртулмакъ ичюн ярдым сорап ялвармакъ ибадет олгъанына Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери делильдир:
إِذۡ تَسۡتَغِيثُونَ رَبَّكُمۡ فَٱسۡتَجَابَ لَكُمۡ
«Сизлер Раббинъизге ялварып зорлукъларда ярдым истегенинъизде О, сизнинъ истегинъизни ерине кетирди…»
(«аль-Анфаль», 8:9).
Къурбан чалмакъ ибадет экенини Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
قُلۡ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ
«Шубесиз, меним намазларым ве къурбанлыкъларым (яни ибадетлерим), меним аятым ве олюмим алемлернинъ Раббиси, шериги олмагъан, Аллах ичюндир. Манъа бу шей эмир этильди. Мен мусульманларнынъ энъ биринджиси олам» – деп айт».
(«аль-Анъам», 6:162-163).
Суннетте исе бойле келе: «Юдже Аллах, къурбанны Ондан гъайрысына чалгъанны лянетлей».
Имам Муслим.
Адакъ адамакъ ибадет олгъанына Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери анълаталар:
يُوفُونَ بِٱلنَّذۡرِ وَيَخَافُونَ يَوۡمٗا كَانَ شَرُّهُۥ مُسۡتَطِيرٗا
«Олар ваде эткен адакъларыны ерине кетирерлер ве яманлыгъы эр ерге даркъалгъан о куньден (къыямет кунюнден) къоркъарлар».
(«аль-Инсан», 76:7).
ЭКИНДЖИ ЭСАС
Ислям динини делиллер эсасында огренмек. Ислям бу – ялынъыз Аллахкъа ибадет этип, Онъа бутюнлей теслим олмакъ. Онъа итааткярлыкънен бойсунып ширктен эм де ширк эхлинден узакъ турмакъ.
Ислям дини учь дереджеден ибарет: Ислям, Иман ве Ихсан (самимийлик). Эр бир дередженинъ озь шартлары бар.
БИРИНДЖИ ДЕРЕДЖЕ – ИСЛЯМ
Ислямнинъ беш шарты бар.
Булар:
- Аллахтан гъайры ибадетлерни акъ эткен илях олмагъанына ве Мухаммед Аллахнынъ эльчиси экенине шаатлыкъ этмек.
- Намаз къылмакъ.
- Закят одемек.
- Рамазан айында ораза тутмакъ.
- Аджылыкъ япмакъ.
Шеадетнинъ делили бойледир:
شَهِدَ ٱللَّهُ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ وَأُوْلُواْ ٱلۡعِلۡمِ قَآئِمَۢا بِٱلۡقِسۡطِۚ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ
«Аллах, мелеклер ве ильм эхли ибадетлерге Аллахтан гъайры акъкъы олгъан илях ёкълугъына шаатлыкъ этелер. О, адалетни ерине кетириджи Зат. Аллахтан гъайры, эр бир ибадетке акъкъы олгъан, акъыкъый илях ёкъ. О, чексиз Къудрет ве Хикмет саиби».
(«Али-Имран», 3:18).
Шеадетнинъ манасы – Аллахтан гъайры акъыкъый маъбуд (яни къуллыкъ этиледжек, тапыныладжакъ, сыгъыныладжакъ) ёкътыр. «Ля иляха» — Аллахтан гъайры ибадет этильген эр бир шейни инкяр этмек. «илляЛлах» — эр бир ибадет ялынъыз Аллах ичюн япылгъаныны тасдыкъламакъ. Онынъ мулькте шериги олмагъаны киби, ибадетте де шериги ёкъ.
Шеадетнинъ манасыны анълаткъан делиль, Юдже Аллахнынъ бойле сёзлеридир:
وَإِذۡ قَالَ إِبۡرَٰهِيمُ لِأَبِيهِ وَقَوۡمِهِۦٓ إِنَّنِي بَرَآءٞ مِّمَّا تَعۡبُدُونَ۞إِلَّا ٱلَّذِي فَطَرَنِي فَإِنَّهُۥ سَيَهۡدِينِ۞وَجَعَلَهَا كَلِمَةَۢ بَاقِيَةٗ فِي عَقِبِهِۦ لَعَلَّهُمۡ يَرۡجِعُونَ
«Ибрахим озь бабасына ве къавмине: «Сизлер ибадет эткен путлардан вазгечем. Мен озь ибадетлеримни ялынъыз мени яраткъан Заткъа багъышларым. Шубесиз, О, манъа догъру ёлны насип этеджек.»- деди. О, (Ибрахим) бу сёзлерини озюнден сонъ келеджек несиллерге, оларнынъ акъ ёлгъа къайтмалары ичюн, къалдырды».
(«Аз-Зухруф», 43:26-28).
Ве бойле сёзлери:
قُلۡ يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ تَعَالَوۡاْ إِلَىٰ كَلِمَةٖ سَوَآءِۭ بَيۡنَنَا وَبَيۡنَكُمۡ أَلَّا نَعۡبُدَ إِلَّا ٱللَّهَ وَلَا نُشۡرِكَ بِهِۦ شَيۡـٔٗا وَلَا يَتَّخِذَ بَعۡضُنَا بَعۡضًا أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِۚ فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَقُولُواْ ٱشۡهَدُواْ بِأَنَّا مُسۡلِمُونَ
«Эй, Мухаммед оларгъа: «Эй китап эхли (яни еудий ве христианлар), биз ичюн де сиз ичюн де бир олгъан сёзге къайтынъыз. Ялынъыз Аллахкъа ибадет этип Онъа ич бир шейни шерик этмейик, ве бир бирлеримизни Аллахнен бир сырада танъры деп саймайыкъ.» – де. Эгер юзь чевирселер – «Бизлер мусульман олгъанымызгъа шаатлыкъ этинъиз!» – деп айт.»
(«Али Имран», 3:64).
Мухаммед ﷺ Аллахнынъ ресули олгъанына шаатлыкъ этмекнинъ делили, Юдже Аллахнынъ бойле сёзлеридир:
لَقَدۡ جَآءَكُمۡ رَسُولٞ مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ عَزِيزٌ عَلَيۡهِ مَا عَنِتُّمۡ حَرِيصٌ عَلَيۡكُم بِٱلۡمُؤۡمِنِينَ رَءُوفٞ رَّحِيمٞ
«Акъыкъаттан сизлерге, озьлеринъизден олгъан инсан, эльчи (ресуль) оларакъ кельди. Эзиетлер чекменъиз онъа пек агъыр келе. О, сизлер ичюн (сизлерни догъру ёлгъа къайтманъыз ичюн) арекет эте. О, муминлерге дертдеш ве мераметлидир.»
(«Ат-Тавба» суреси, 9:128).
«Мухаммед — Аллахнынъ эльчиси» (Мухаммад аль-Расуль Аллах) – деп шаатлыкъ этменинъ манасы бойледир:
— Эмир эткен шейлерине бойсунмакъ;
— Хабер эткен шейлерини тасдыкъламакъ;
— Ясакъ этип токътаткъан шейлерини къалдырмакъ;
— Аллахкъа ялынъыз о, огреткени киби ибадет этмек.
Намаз ве зекятнынъ делили, эм де таухиднинъ манасынынъ ачыкъланмасы Юдже Аллахнынъ бойле сёзлериндедир:
مَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِيَعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ حُنَفَآءَ وَيُقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُواْ ٱلزَّكَوٰةَۚ وَذَٰلِكَ دِينُ ٱلۡقَيِّمَةِ
«Оларгъа тек ялынъыз Аллахкъа, самимий оларакъ, догъру ёлны шашырмайып (ханифий оларакъ), ибадет этмек, намаз къылмакъ ве зекят толемек эмир этильген эди. Иште, бу — догъру диндир.»
(«Аль-Баййина», 98:5).
Ораза тутмакъ ибадет олгъанына Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери делиль:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ
«Эй, иман эткенлер, такъвалы олманъыз ичюн (Аллахтан къоркъманъыз ичюн) сизден эвельки къавымларгъа эмир этильгени киби, сизлерге де белли куньлерде ораза тутмакъ буюрылды».
(«Аль-Бакъара», 2:183).
Хадж ибадет олгъаныны Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
وَلِلَّهِ عَلَى ٱلنَّاسِ حِجُّ ٱلۡبَيۡتِ مَنِ ٱسۡتَطَاعَ إِلَيۡهِ سَبِيلٗاۚ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ ٱلۡعَٰلَمِينَ
«Имкяны олгъангъа Аллахнынъ эвини (Кябени) зиярет этмек бордж этильди. Ким де ким кяфир олса (яни, Кябени зиярет этмек фарз экенини инкяр этсе), шубесиз, Аллах алемлерге мухтадж олмагъаныны бильсин».
(«Али-Имран»; 3:97).
ЭКИНДЖИ ДЕРЕДЖЕ – ИМАН
Иман етмиштен зияеде басамакътан ибарет. Энъ юкъары дереджеси – «Ля иляха илляЛлах» сёзлери. Энъ ашагъы дереджеси – ёлдан, юрьмеге кедер эткен, маниаларны алып ташламакъ. Утанчакълыкъ исе имандандыр.
Иманнынъ алты шарты бар:
- Аллахкъа иман этмек;
- Мелеклерине иман этмек;
- Китапларына иман этмек;
- Пейгъамберлерине иман этмек;
- Ахирет кунюне иман этмек.
- Яхшылыкънен яманлыкъ такъдирде олгъанына иман этмек.
Бу алты шартны Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
لَّيۡسَ ٱلۡبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمۡ قِبَلَ ٱلۡمَشۡرِقِ وَٱلۡمَغۡرِبِ وَلَٰكِنَّ ٱلۡبِرَّ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ وَٱلۡكِتَٰبِ وَٱلنَّبِيِّـۧنَ
«Яхшылыкъ юзьлеринъизни шаркъ я да гъарпкъа бурманъызда дегиль. Яхшылыкъ бу – Аллахкъа, ахирет кунюне, мелеклерге, китабларгъа ве пейгъамберлерге иман этмектир».
(«Аль-Бакъара», 2:177).
Такъдирге иман этмекни Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
إِنَّا كُلَّ شَيۡءٍ خَلَقۡنَٰهُ بِقَدَرٖ
«Шубесиз, Биз (Аллах) эр шейни белли бир къадериненен яраттыкъ».
(«Аль-Къамар», 54:49).
УЧЮНДЖИ ДЕРЕДЖЕ – ИХСАН
Онынъ тек бир шарты бар: Аллахкъа сен Оны корьгенинъ киби ибадет этмек. Эгер сен Оны корьмесенъ де, шубесиз, О сени коредир.
Бунъа делиль — Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери:
إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلَّذِينَ ٱتَّقَواْ وَّٱلَّذِينَ هُم مُّحۡسِنُونَ
«Шубесиз, Аллах такъвалы (Аллахтан къоркъкъан) ве гузель амеллерде булунгъан къулларынен (Озюнинъ ильми ве ярдымынен) берабердир».
(«Ан-Нахль», 16:128).
Ве бойле сёзлери:
وَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱلۡعَزِيزِ ٱلرَّحِيمِ۞ٱلَّذِي يَرَىٰكَ حِينَ تَقُومُ۞وَتَقَلُّبَكَ فِي ٱلسَّٰجِدِينَ۞إِنَّهُۥ هُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ
«Чексиз иззет ве рахмет саиби – Аллахкъа тевеккюль эт. О, сени намазгъа тургъанынъда да, седжде эткенлернинъ сырасында япкъан арекетлеринъни де коре. Шубесиз, О, эшитиджи, билиджи Заттыр».
(«Аш-Шуара», 26:217-220).
Ве Аллахнынъ бойле сёзлери:
وَمَا تَكُونُ فِي شَأۡنٖ وَمَا تَتۡلُواْ مِنۡهُ مِن قُرۡءَانٖ وَلَا تَعۡمَلُونَ مِنۡ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَيۡكُمۡ شُهُودًا إِذۡ تُفِيضُونَ فِيهِۚ
«Не ишнен огърашсанъ огъраш, Къурандан не окъусанъ окъу. (Эй инсанлар!) насыл амель япсанъыз япынъыз, сиз оны башлагъанынъызнен мытлакъа Биз (Аллах) япкъанларынъызнынъ шааты олурмыз.»
(«Юнус», 10:61).
Буларнынъ эписине Пейгъамберимизнинъ ﷺ суннетиндеки мешур Джибриль хадиси делильдир.
Умер ибн аль-Хаттаб бойле ривает эте эди:
«Куньлернинъ биринде, Аллахнынъ ресулинен ﷺ берабер отургъанымызда, янымызгъа бем-беяз урбалы, сим-сия сачлы инсан кирди. Онынъ устюнде ёлджулыкъ аляметлери ёкъ, ве лякин бизлер оны танымай эдик. О, Пейгъамберимизнинъ ﷺ къаршысына отурып тизлерини онынъ тизлерине тиреди де къолларыны онынъ санларына къойды, ве: «Эй Мухаммед, манъа Ислям не олгъаныны анълат» — деди. О, ﷺ : «Аллахтан гъайры, ибадтлерни акъ эткен, акъыкъый илях олмагъанына, ве Мухаммед – Аллахнынъ эльчиси экенине шаатлыкъ этмек, намаз къылмакъ, зекят одемек, Рамазан айында ораза тутмакъ, ве эгер чаресини тапсанъ аджылыкъ япмакъ» — деп джевапланды. О (Джибриль): «Керчегини айттынъ» — деди. Биз о, (ябанджы) озю сорап озю де джевапларны тасдыкълагъанына тааджиплендик. Ябанджы: «Манъа иман не олгъаныны анълат» — деди. Пейгъамберимиз ﷺ : «Аллахкъа, Онынъ мелеклерине, китапларына, пейгъамберлерине, ве ахирет кунюнине иман этмек, ве (санъа кельген) яхшылыкъ да яманлыкъ да такъдир олгъанына иман этмек» — деди. Ябанджы: «Манъа ихсан не олгъаныны анълат» — деди. Аллахнынъ ресули ﷺ : «Аллахкъа Оны корьгенинъ киби ибадет этмек. Эгер сен Оны корьмесенъ де, О, сени коредир» — деп джевапланды. Ябанджы: «Манъа къыямет не олгъаныны анълат» — деди. Пейгъамберимиз ﷺ : «Джевап береяткъаннынъ бу акътаки бильгиси сораяткъаннынъ бильгисинден зиядедже дегильдир» — деп джевап къайтарды. Ябанджы: «Манъа онынъ аляметлери акъкъында айт» — деди. О, ﷺ : «Хызметчи озюнинъ саибини догъмасыны, ялынаякъ, чыплакъ, фукъаре чобанларнынъ юксек-юксек эвлер къурып бир бирлеринен ярышмасыны корерсинъ» — деп джевап берди. Умар, Аллах ондан разы олсун: «Ябанджы кетти, бизлер исе да бираз отурдыкъ» — деди. О заман Аллахнынъ ресули ﷺ : «Умар, суаль берген ким олгъаныны билесинъми?» — деп сорады. Мен: «Аллах ве Онынъ Ресули яхшыджа билелер» — дедим. О, ﷺ : «О инсан Джибриль эди. Сизлерге дининъизни огретмеге кельди» — деди.
Имам Муслим ривает эткен хадис: «Китабуль Иман». Умер ибн Хаттабдан ривает этильген хадис.
УЧЮНДЖИ ЭСАС
Мухаммед ﷺ ким олгъаныны огренмек.
О инсан, Мухаммад ибн Абдуллах ибн Абдульмутталиб ибн Хашимдир. Хашим Къурайш къавмындан, Къурайш къавмы исе араплардан. Араплар — Исмаиль ве Ибрахим аль-Халиль (Аллахнынъ севимлиси) эвлядларыдырлар.
Мухаммед алтмыш учь йыл яшады. Омюрининъ къыркъ йылы пейгъамберликтен эвель, йигирими учь йыл исе пейгъамберлик эм де эльчиликнен кечти. «Икъра!» («Окъы») аети иле (Небий) пейгъамбер олды. «Муддассир» аетлери эндирильген сонъ Ресуль олды. Догъан шеэри Мекке. Вакъты келип, Аллахнынъ эмиринен, Медина шеэрине иджрет этти.
Юдже Аллах оны ширктен сакъындырып таухидке чагъырмасы ичюн ёллады. Делиль – Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡمُدَّثِّرُ۞قُمۡ فَأَنذِرۡ۞وَرَبَّكَ فَكَبِّرۡ۞وَثِيَابَكَ فَطَهِّرۡ۞وَٱلرُّجۡزَ فَٱهۡجُرۡ۞وَلَا تَمۡنُن تَسۡتَكۡثِرُ۞وَلِرَبِّكَ فَٱصۡبِرۡ
«Эй, (урбаларына) сарылып яткъан (инсан), еринъден тур да (дигер инсанларны) сакъындыр! Раббинъни юксельт! Урбаларынъны темизле! Путлардан узакъ ол! Яхшылыкъны ондан зиядесини иришмек ичюн япма! Ялынъыз Раббинънинъ ризасы ичюн сабыр эт!»
(«Аль-Муддассир», 74:1-7).
«Еринъден тур да сакъындыр» ибаренинъ манасы: Аллахкъа шерик къошмакънынъ акъыбети фена олгъаны акъкъында айтып, инсанларны сакъындыр, ве ялынъыз Аллахкъа ибадет этмеге чагъыр. «Раббинъни юксельт!» — яни, ялынъыз Онъа ибадет этмекнен Раббинъни шерефле – демектир. «Урбаларынъны темизле!» джумлесининъ манасы – амеллеринъни ширктен темизле — демектир. «Путлардан узакъ ол» — яни, путлардан ве путларгъа сыгъынгъанлардан узакъ ол.
О, ﷺ он йыл девамында таухидке чагъырды. Он йыл кечкен сонъ коклерге котерильди ве о ерде онъа беш мааль намаз къылмакъ фарз этильди. Мекке шеэринде учь йыл девамында намаз къылды. Сонъра онъа ﷺ Медине шеэрине иджрет этмек буюрылды. Иджрет — ширк улькесинден Ислям улькесине кочмектир. Мусульманлар ичюн ширк улькесинден ислям улькесине иджрет этмек фарз сайыла. Бу фарз къыямет кунюне къадар къаладжакъ.
Бунъа делиль — Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери:
إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَفَّىٰهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ ظَالِمِيٓ أَنفُسِهِمۡ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمۡۖ قَالُواْ كُنَّا مُسۡتَضۡعَفِينَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ قَالُوٓاْ أَلَمۡ تَكُنۡ أَرۡضُ ٱللَّهِ وَٰسِعَةٗ فَتُهَاجِرُواْ فِيهَاۚ فَأُوْلَٰٓئِكَ مَأۡوَىٰهُمۡ جَهَنَّمُۖ وَسَآءَتۡ مَصِيرًا۞إِلَّا ٱلۡمُسۡتَضۡعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلۡوِلۡدَٰنِ لَا يَسۡتَطِيعُونَ حِيلَةٗ وَلَا يَهۡتَدُونَ سَبِيلٗا۞فَأُوْلَٰٓئِكَ عَسَى ٱللَّهُ أَن يَعۡفُوَ عَنۡهُمۡۚ وَكَانَ ٱللَّهُ عَفُوًّا غَفُورٗا
«Акъыкъат ки, мусульманларнен берабер иджрет этмейип, кяфирлернинъ зульми астында яшамагъа разы олмакънен озь джанларына зулюм эткен инсанларнынъ джанларыны алаяткъан маальде мелеклер: «Алынъыз насыл эди?» — дерлер. Олар (инсанлар): «Бизлер мында чаресиз, зулюм астында къалдыкъ» — деп джевап берерлер. О заман мелеклер: «Иджрет этменъиз ичюн Аллахнынъ ери кенъиш дегиль эдими? (Не ичюн дин-иманынъызны къорчаламакъ ичюн бу улькеден иджрет этмединъиз?)» — дерлер. Бойле инсанларнынъ ери джеэннемдир. О, не де фена бир ердир! Бу азаплардан, тек чаресиз къалып, иджрет этмек ичюн бир тюрлю ёл тапып оламагъан эркек, къадын эм де балалар къуртуладжакълар. Ойле инсанларны Аллах афу этмеси мумкюн. Шубесиз, Аллах – афу этиджи, чексиз магъфирет саибидир. Ким Аллахнынъ ёлунда иджрет этсе, ер юзюнде чокътан чокъ мекян ве берекет тапар. Ким эвинден чыкъып Аллах ве Онынъ пейгъамберине иджрет этеяткъан маалинде вефат этсе, онынъ мукяфаты — Аллахнынъ борджыдыр. Аллах чокъ багъышлайыджы, рахмет этиджи Заттыр».
(«Ан-Ниса», 4:97-99).
Ве Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери:
يَٰعِبَادِيَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّ أَرۡضِي وَٰسِعَةٞ فَإِيَّٰيَ فَٱعۡبُدُونِ
«Эй иман эткен къулларым, шек-шубесиз Меним ерим кенъиш. Ойле экен, ялынъыз Манъа ибадет этинъиз!»
(«Аль-Анкабут», 29: 56).
Имамларымызнынъ бири, Аль-Багъавий бу ает хусусында: «Бу ает Мекке шеэринден иджрет этмеген мусульманлар акъкъындадыр. Юдже Аллах оларгъа — «иман эткенлер» — деп мураджаат этти» — деген.
Иджретке Суннеттен Аллахнынъ Ресулининъ ﷺ бойле сёзлери делильдир:
«Тёвбенинъ къапылары къапалмагъанына къадар, иджрет битмейджек. Тёвбенинъ къапысы исе кунеш батыдан догъмагъандже къапалмайджакътыр».
Сахих хадис. Ахмад, Абу Давуд, Дарими, Байхакъий «Ас-Сунан»да Муавия ибн Абу Суфьяндан (Аллах ондан разы олсун) ривает эткен. «Ирва» (1268)ни бакъ.
Пейгъамбер эфендимиз ﷺ Медине шеэрине ерлешкен сонъ, онъа закят тёлемек, ораза тутмакъ, аджылыкъ япмакъ, джихад, эзан эм де яхшылыкъкъа чагъырып яманлыкътан токътатмакъ ве бу киби, дигер ибадетлер, эмир этильдилер.
Бойле шекильде он йыл кечти. Сонъра о ﷺ, вефат этти. Онынъ ﷺ, кетирген шу дини исе къыямет кунюне къадар къаладжакътыр. О ﷺ, анълатмагъан бир тюрлю хайырлы, яхшы шей къалмады, ве сакъындыргъан бир тюрлю хайырсыз, ярамай шей къалмады. Онынъ огреткен энъ хайырлы шейи — Таухид ве Аллахнынъ севген, ве Оны разы эткен эр шейдир. О ﷺ , анълаткъан яманлыкъ исе – Ширк ве Аллах нефрет эткен эр бир шейдир. Юдже Аллах оны бутюн инсаниетке пейгъамбер оларакъ ёллады. Юдже Аллах эписи инсанларгъа ве джиннлерге онъа итаат этмекни фарз этти. Бунъа делиль — Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери:
قُلۡ يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنِّي رَسُولُ ٱللَّهِ إِلَيۡكُمۡ جَمِيعًا
«»Эй инсанлар, шек-шубесиз, мен эпинъиз ичюн пейгъамбер оларакъ кельдим» — деп айт».
(«Аль-Аъраф», 7:158).
О инсанны бизлерге ёллап Юдже Аллах Озюнинъ динини мукеммель дереджеге еткизди. Бунъа делиль — Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери:
ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗاۚ
«Бугунь Мен сизлер ичюн дининъизни мукеммель этип, (сизге береджек) Озюмнинъ (бу) нийметимни тамамен битирдим. (Эй инсанлар!) сизлер ичюн (тек) ислям дининден разы олдым».
(«Аль-Маида», 5:3).
Пейгъамбер эфендимиз, ﷺ вефат эткенини Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
إِنَّكَ مَيِّتٞ وَإِنَّهُم مَّيِّتُونَ۞ثُمَّ إِنَّكُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ عِندَ رَبِّكُمۡ تَخۡتَصِمُونَ
«Эй, Мухаммед, шек-шубесиз, сен де оледжексинъ, олар да оледжеклер. Сонъра, къыямет кунюнде, эпинъиз Раббинъизнинъ къаршысында топланып (бир бирлеринъизнен) давалашаджакъсынъыз!»
(«Аз-Зумар», 39:30-31).
Инсанлар вефат эткен сонъ янъыдан тириледжеклер. Бунъа делиль — Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери:
۞مِنۡهَا خَلَقۡنَٰكُمۡ وَفِيهَا نُعِيدُكُمۡ وَمِنۡهَا نُخۡرِجُكُمۡ تَارَةً أُخۡرَىٰ
«Биз (Аллах) сизлерни топракътан яраттыкъ, онъа да къайтарармыз. Сонъра, къыямет кунюнде, сизлерни кене онадан чыкъарармыз».
(«Та Ха», 20:55).
Эм де бойле сёзлери:
وَٱللَّهُ أَنۢبَتَكُم مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ نَبَاتٗا۞ثُمَّ يُعِيدُكُمۡ فِيهَا وَيُخۡرِجُكُمۡ إِخۡرَاجٗ
«Аллах сизлерни ерден осюмлик киби остюрди. Сонъра О, сизлерни о ерге кене къайтараджакъ, ве о ерден кене чыкъараджакътыр.»
(«Нух», 71:17-18).
Инсанлар янъыдан тирильген сонъ эсапкъа чекиледжеклер, ве япкъан амеллерине яраша джеза я да мукяфатларыны къазанаджакълар. Буны Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
لِيَجۡزِيَ ٱلَّذِينَ أَسَٰٓـُٔواْ بِمَا عَمِلُواْ وَيَجۡزِيَ ٱلَّذِينَ أَحۡسَنُواْ بِٱلۡحُسۡنَى
«Коклернен ердеки эр бир шей Аллахнынъки. Буларнынъ эписи Онынъ гюнах япкъанларны джезалап, гузель амель япкъанларгъа энъ гузель мукяфат бермеси ичюндир.»
(«Ан-Наджм», 53:31).
Ким де ким янъыдан тирилювни ялан эсапласа, о, кяфир олур. Бунъа Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери делиль:
زَعَمَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَن لَّن يُبۡعَثُواْۚ قُلۡ بَلَىٰ وَرَبِّي لَتُبۡعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمَا عَمِلۡتُمۡۚ وَذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ يَسِيرٞ
«Кяфирлер янъыдан тирильмейджеклерини зан этелер. Оларгъа: «Ёкъ! Раббимнинъ Адынен емин этем! Шек-шубесиз сизлер кене тириледжексинъиз. Сонъра сизлерге япкъанларынъыз акъкъында хабер этиледжек. Бу Аллах ичюн къолай бир шей», — деп айт.»
(«Ат-Тагъабун», 64:7).
Юдже Аллах эписи эльчилерини хайырлы хаберлерни еткизип, джеэннемден сакъындырмалары ичюн ёллады. Бунъа Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери делиль:
رُّسُلٗا مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى ٱللَّهِ حُجَّةُۢ بَعۡدَ ٱلرُّسُلِۚ
«Инсанларда Аллахкъа къаршы бир тюрлю делиллери олмамаслыгъы ичюн, Биз (Аллах) оларгъа хайырлы хаберлернен къувандырып, джеэннемден сакъындыргъан эльчилерни ёлладыкъ. Аллах – чексиз икмет ве къудрет саибидир».
(«Ан-Ниса»,4:165).
Йиберильген пейгъамберлернинъ биринджиси — Нух (Аллахнынъ селямы онъа олсун), сонъкиси — Мухаммед ﷺ . Нух (Аллахнынъ селямы онъа олсун), биринджи пейгъамбер олгъанына Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери делиль:
۞إِنَّآ أَوۡحَيۡنَآ إِلَيۡكَ كَمَآ أَوۡحَيۡنَآ إِلَىٰ نُوحٖ وَٱلنَّبِيِّـۧنَ مِنۢ بَعۡدِهِۦۚ
«(Эй, Мухаммед), акъыкъаттан Биз (Аллах) Нух ве ондан сонъра олгъан пейгъамберлерге вахий йибергенимиз киби, санъа да вахий йибердик».
(«Ан-Ниса», 4:163).
Юдже Аллах Нухтан (Аллахнынъ селямы онъа олсун), Мухаммедге ﷺ къадар олгъан къавымларнынъ эр бирине, оларны ялынъыз Аллахкъа ибадет этмелирини буюргъан ве тагъуткъа ибадет этмелеринден къайтаргъан бир эльчи ёллады. Буны Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
وَلَقَدۡ بَعَثۡنَا فِي كُلِّ أُمَّةٖ رَّسُولًا أَنِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَٱجۡتَنِبُواْ ٱلطَّٰغُوتَۖ
«Акъыкъаттан Биз (Аллах) эр бир къавымгъа ялынъыз Аллахкъа ибадет этип тагъутлардан сакъынмалары ичюн ресуль ёлладыкъ».
(«Ан-Нахль», 16:36).
Юдже Аллах тагъутлардан юзь чевирип ялынъыз Аллахкъа иман этмекни буюрды.
Ибн аль-Къаййым бу хусуста бойле деген:
«Тагъут бу – инсаннынъ, ибадет, таби олув эм де итаат этювде, онъа косьтерильген сынъырларыны бозуп кечкен эр бир шейидир. Тагъутларнынъ чешити чокъ. Амма оларнынъ башлыкълары беш дане:
- Шейтан (Аллах оны лянетлесин);
- Онъа ибадет этильмесине разы олгъан кимсе;
- Озюне ибадет этильмесине чагъыргъан кимсе;
- Гъайып (гизли, ялынъыз Аллахкъа малюм олгъан шейлер) акъкъында бильгенини айткъан кимсе;
- Юдже Аллах ёллагъан дининден гъайры башкъа бир шей эсасында къарар чыкъаргъан кимсе».
Буны Юдже Аллахнынъ бойле сёзлери тасдыкълайлар:
لَآ إِكۡرَاهَ فِي ٱلدِّينِۖ قَد تَّبَيَّنَ ٱلرُّشۡدُ مِنَ ٱلۡغَيِّۚ فَمَن يَكۡفُرۡ بِٱلطَّٰغُوتِ وَيُؤۡمِنۢ بِٱللَّهِ فَقَدِ ٱسۡتَمۡسَكَ بِٱلۡعُرۡوَةِ ٱلۡوُثۡقَىٰ
«Динде зорлав ёкъ. Догъру ёл яландан энди айырылды. Ким тагъуттан юзь чевирип Аллахкъа иман этсе, о, бир вакъыт сынмайджакъ, сагълам туткъучны тутты. Аллах эр шейни эшитиджи, билиджи Заттыр».
(«Аль-Бакъара», 2:256).
Иште, «Ля иляха илля-Ллах» («Аллахтан гъайры ибадетлерни акъ эткен кимсе ёкъ») келимесининъ манасы бойле.
Пейгъамбер эфендимиз, ﷺ: «Бу ишнинъ башы – Ислям, диреги – намаз, энъ топедеки нокътасы исе – Аллахнынъ ёлундаки джихаддыр» — деди.
Аллах бу шейлерни энъ гузель шекильде бильген Зат.
Юдже Аллах Мухаммедке, онынъ къорантасы ве сахабелерине Озюнинъ макътавларынен селямларыны берсин!
- Юкъарыда анъылгъан дёрт меселеге Юдже Аллахнынъ Китабы Къурандаки «Аль – Аср» Суреси ишарет эте. Бу Суреде Къудретли ве Юдже Аллах вакъытнен, яни инсаннынъ омюри кечкен, эм яхшылыкъны эм де яманлыкъны къаварап алгъан заманнен емин эте. Къудретли ве Юдже Аллах вакъытнен емин этип, дёрт сыфаткъа саип олгъан инсанлардан гъайры, бутюн инсаниет зарар кореджегини айтты. Бу сыфатлар бойледир: иман, салих амеллерни япув, этрафтакилерни акъыкъаткъа ве сабыргъа чагъырув. ↑
- (АШ-ШАФИ’И) Абу Абдулла, Мухаммад ибн Идрис, ибн аль-Аббас, ибн Усман, ибн Шафи аль-Хашими, аль-Къурайши, хиджрий такъвимнинъ150 сенесинде (милядий такъвим боюнджа 767 сенеси) Гъаззада догъды ве хиджрий такъвимнинъ 204 йылында (милядий такъвим боюнджа 820 сенеси) Мисрде вефат этти. О, Аллах онъа Рахмет этсин, Шафии мезхебининъ эсасчысы олып, буюк дёрт имамларнынъ бириси эди. ↑
- (АЛЬ-БУХАРИ) Абу Абдуллах Мухаммад ибн Исмаил, ибн Ибрахим ибн аль-Мугъыра аль-Бухари, хиджрий такъвимнинъ 194 сенеси, Шавваль айында (милядий такъвим боюнджа 810 сенеси) Бухарада догъды. О, Аллах онъа рахмет эйлесин, хиджрий такъвимнинъ 256-нджи сенесинде (милядий 870–инджи сенеси), Ораза байрамынынъ геджесинде, Самаркъанд шеэрининъ дживарында вефат этти. ↑
- Бу ерде «гизли къоркъу» назарда тутула. «Гизли къоркъу» недир? «Гизли къоркъу» бу — тек Аллахнынъ къудретинде олгъан шейлерден къоркъмакътыр. Эгер инсан Аллахнынъ къудретинде олгъан шейлерни Онынъ къулларына багълап, олардан къоркъса, демек о, Аллахкъа шерик къоша, ве ислямдан чыкъа. Меселя, инсан дигер бир инсаннынъ онъа чешит тюрлю белялар ёлламасындан къоркъа. Бу шей, яни инсангъа къаза-беляларнынъ кельмеси, тек Аллахнынъ къудретинде, демек ойле инсан Аллахтан гъайры башкъасына ибадет эткен эсаплана. ↑
- Умют – бир де бир шейге иришмекнинъ истеги. Итааткярлыкъ ве мазлумлыкъ эсасындаки умют тек Юдже Аллахкъа багъышланылмасы керек. Оны Аллахтан гъайрысына багъышламакъ куфр сайыла. ↑
- Тевеккюль – къальбнинъ ибадети сайыла. Онынъ акъыкъый олувы исе эки шейге багълы.Биринджиси: Ишлернинъ нетиджесини Аллахкъа къалдырмакъ.Экинджиси: Макъсаткъа иришмек ичюн керек олгъан шейлерни япмакъ.Меселя: Къаста инсан тедавийленмек ичюн бир де бир илядж иче. Бу илядж тедавийленювнинъ тек себеби. Онынъ файда бермеси я да бермемеси тек Аллахнынъ истегине багълы. Эгер инсан нетиджеге кетирмеси мумкюн олгъан себепке тевеккюль этип умютлерини багъласа, демек онынъ бу ибадети Аллахтан башкъасына багъышлангъан эсаплана. Эгер о, нетиджеге кетире биледжек бир шей япмайып Аллахкъа тевеккюль этсе, демек, онынъ акъылында зайыфлыгъы бар. ↑
- Бу мукъаддес аетте пейгъамберлер акъкъында айтыла. Олар Аллахкъа итааткяр эдилер. Бундан гъайры, бу ает ибадетнинъ учь чешитине ишарет эте. Бу ибадетнинъ чешитлери бойледир: истек (я да ынтылув), къоркъу, итааткярлыкъ. Бу аеттеки истек Аллахкъа, Онынъ афу этмесине багълангъан умюттир. Бу аетте анъылгъан къоркъу исе – Аллахнынъ гъазабына нисбетен олгъан къоркъудыр. Бу аетте анъылгъан истек ве къоркъунынъ нетиджесинде Аллахнынъ къулу итааткярлыкъ иле ибадет этмеге башлай. Базы инсанларны чешит тюрлю эвлияларнынъ мезарлары огюнде итааткяр олгъаныны коре билемиз. Олар арткъач арекет япмагъа, сёз сёйлемеге биле сакъыналар. Юдже Аллах исе юкъарыдаки аетте тек Онынъ огюнде итааткяр олгъан къулларыны макътай. Демек, аетте айтылгъан шейлерни Аллахтан башкъасына багъышламакъ – ширк сайыла. ↑
Muhammad ibn Suleyman At-Tamimiy
Üç esas.
بسم الله الرحمن الرحيم
Ar-Rahman ve Ar-Rahim olğan Allahnıñ adı ile.
Ey Musulman dindaşım, Allah saña Özüniñ Rahmetini bersin, şek-şübesiz bil ki, bizler içün dört meseleni ögrenmek şart.
Bular:
Birincisi: İlim (aqıqıy, fayda ketiricek bilgi). Yani, Allahnnıñ kim ekenini, Onıñ Peyğamberi ﷺ kim olğanını em de İslâm dinini deliller esasında ögrenmektir.
Ekincisi: Ögrenilgen ilimge riayet etip, onı amelge keçirmek.
Üçüncisi: Diger insanlarnı bu ilimni ögrenüvge, ve oña riayet etüvge çağırmaq.
Dörtüncisi: Bu üç şeyniñ yolunda başımızğa kele bilecek bazı zorluq ve eziyetlerni sabırnen keçirmek.
Bu meselelerge delil — Yüce Allahnıñ böyle sözleri:
وَٱلۡعَصۡرِ ۞ إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَفِي خُسۡرٍ۞ِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ وَتَوَاصَوۡاْ بِٱلۡحَقِّ وَتَوَاصَوۡاْ بِٱلصَّبۡرِ۞
«Asrğa yemin eterim ki, insan, aqiqaten zarar içindedir. Bundan, ancaq iman etip, yahşı ameller işlegenler, bir-birilerine haqnı tevsiye etkenler ve sabırnı tevsiye etkenler istisnadır[1]».
(“al-Asr”, 103:1-3).
Büyük ülemalarımıznıñ birisi, imam Şafii[2] (Allah oña rahmet eylesin) bu sure aqqında: «Eger Yüce Allah Özüniñ qullarına, delil olaraq, tek bu sureni endirgen olsa edi, şu sureniñ özü olarğa delil olaraq yeterli olur edi» — dep ayttı.
Büyük ülemalarımıznıñ digeri, İmam Al-Buhari[3] (Allah oña rahmet eylesin) kitabınıñ «Söz ve amelden evel turğan şey — ilimdir» babına Yüce Allahnıñ sözlerini delil olaraq ketirdi:
فَٱعۡلَمۡ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّهُ وَٱسۡتَغۡفِرۡ لِذَنۢبِكَ
«(Ey, Muhammed) Allahtan ğayrı ibadetlerni aq etken Zat olmağanını bil de, günahlarıñ içün (Allahtan) mağfiret sora».
(«Muhammed» 47:19).
Ey, musulman dindaşım, Allah saña Özüniñ Rahmetini bersin, er bir musulman erkek ve qadınnı bu üç meseleni ögrenip, olarğa riayet etmesi kerek olğanını bil.
Bular:
Birincisi: Bizlerni yaratıp, rızıq bergen Zat şek-şübesiz Allahtır. O, bizlerni yaratıp yalıñız qaldırmadı. O, bizlerge Peyğamber yolladı. Oña itaat etken insan Cennetke, qarşı çıqqanı ise Ceennemge kirer. Bunı Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
إِنَّآ أَرۡسَلۡنَآ إِلَيۡكُمۡ رَسُولٗا شَٰهِدًا عَلَيۡكُمۡ كَمَآ أَرۡسَلۡنَآ إِلَىٰ فِرۡعَوۡنَ رَسُولٗا ۞فَعَصَىٰ فِرۡعَوۡنُ ٱلرَّسُولَ فَأَخَذۡنَٰهُ أَخۡذٗا وَبِيلٗا۞
«Şübesiz, Firavunğa peyğamber yollağanımız kibi, sizlerge de, yapqan amelleriñizge şaatlıq etmesi içün, peyğamber yolladıq. Firavun peyğamberge boysunmadı, ve Biz (Allah) onı şiddetli ve ağır cezanen yaqaladıq».
(“al-Muzammil”, 73:15-16).
Ekincisi: Allah yalıñız Onıñ rizası içün yapılması kerek olğan ibadetlerde Oña kimseni şerik qoşmamızğa (yani Allahtan ğayrı başqasına sığınıp, qul olmamızğa) razı olmaz. O tapınılğan şey melek ya da peyğamber olsa bile. Bunı Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
وَأَنَّ ٱلۡمَسَٰجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدۡعُواْ مَعَ ٱللَّهِ أَحَدٗا
«Şübesiz, mescitler (ya da ibadet yerleri, ya da secdede iştirak etken müçeler) Allahnıñ mülkidir. Öyle eken Allahtan ğayrı kimsege duvanen yalvarmañız (Allahtan ğayrı başqasına sığınıp, qul olmañız)».
(«al-Cinn», 72:18).
Üçüncisi: Peyğamberge itaat etip, Allahtan ğayrı kimsege tabınmağan insanğa Allah ve Onıñ peyğamberinen duşmanlıq etken kimseni sevip, dost tutmaq yasaqtır. Bunı Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
لَّا تَجِدُ قَوۡمٗا يُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ يُوَآدُّونَ مَنۡ حَآدَّ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَلَوۡ كَانُوٓاْ ءَابَآءَهُمۡ أَوۡ أَبۡنَآءَهُمۡ أَوۡ إِخۡوَٰنَهُمۡ أَوۡ عَشِيرَتَهُمۡۚ أُوْلَٰٓئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ ٱلۡإِيمَٰنَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٖ مِّنۡهُۖ وَيُدۡخِلُهُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَاۚ رَضِيَ ٱللَّهُ عَنۡهُمۡ وَرَضُواْ عَنۡهُۚ أُوْلَٰٓئِكَ حِزۡبُ ٱللَّهِۚ أَلَآ إِنَّ حِزۡبَ ٱللَّهِ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ
«Allahqa ve ahiret kününe iman etkenlerniñ sırasında Allahqa ve Onıñ Resuline duşmanlıq etkenlerni sevgen kimselerni tapmazsıñ. Olar (Allahqa ve Onıñ Resuline duşmanlıq etken insanlar) olarnıñ babaları ya da oğulları, ağa-qardaşları ya da soy-sopları olsalar da. Allah olarnıñ qalblerindeki imanlarını qaviyleştirip, olarğa Özüniñ yardımını kösterdi. Allah olarnı tübünde özenler aqqan Cennet bağçalarına kirsetecek, ve olar anda ebediy qalacaqlar. Allah olardan razı olur, olar da Allahtan memnün qalırlar. Bular Allahnıñ firqası. Şübesiz, Allahnıñ firqası yeñişke irişecektir!»
(«al-Mucadalâ», 58:22).
Ey musulman dindaşım, Allah Oña itaat etmeñe yardım etsin, bilki, İbrahimniñ (Allahnıñ selâmı oña olsun) dini — hanifiyliktir. Bu — yalıñız Allahqa, samimiy olaraq, tapınmaq demektir. Allah bütün insaniyetke bunı emir etip, olarnı bunıñ içün yarattı.
Yüce Allah böyle dey:
وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ
«Men cinn ve insanlarnı yalıñız Maña ibadet etmeleri içün yarattım».
(«az-Zariyat», 51:56).
Allahnıñ eñ büyük emiri – tauhid. Tauhid bu — yalıñız Allahqa ibadet etmektir. Allah yasaq etken şeylerniñ eñ büyügi ise — şirk. Şirk bu – Allahtan ğayrı başqasına duvanen yalvarmaq (Allahtan başqasına tapınıp qul olmaq). Bunı Allahu Taalânıñ şu sözleri tasdıqlaylar:
وَٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَلَا تُشۡرِكُواْ بِهِۦ شَيۡـٔٗاۖ
«Allahqa ibadet etiñiz, ve öz ibadetleriñizde Oña iç bir şeyni şerik etmeñiz».
(«an-Nisa», 4:36).
Kim de kim senden: «Er bir insannıñ ögrenmesi şart olğan üç esas nedir?» — dese, — «İnsan onıñ Rabbisi kim ekenligini, öz dinini, ve Peyğamberi Muhammed ﷺ kim olğanını bilmesi, tanıması ve ögrenmesidir» — dep ayt.
BİRİNCİ ESAS
Eger senden: «Rabbiñ kim?» — dep sorasalar — «Menim Rabbim, meni ve bütün alemlerni Özüniñ nimetleri ile terbiye etip yetiştirgen Allah. Men öz ibadetlerimni yalıñız Oña bağışlap, başqa kimsege tapınmayım» — dep ayt. Buña Yüce Allahnıñ böyle sözleri delildir:
ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ
«Hamdnıñ er bir çeşiti alemlerniñ Rabbisi olğan Allahqadır».
(«al-Fatiha», 1:1)
Allahtan ğayrı er şey (yaratılğan) alemdir. Men ise bu alemlerniñ bir çeşiti olam.
Eger senden: «Rabbiñni nasıl tanıdıñ?» — dep sorasalar – «Onıñ barlığını tasdıqlağan alâmetleri, em de O, yaratqan mahlüqlarına baqıp tanıdım. Gece ve kündüz, küneş ve ay Onıñ barlığına işaret etken alâmetlerden. Yedi qat kök em de yedi qat yer, olarnıñ içindeki ve arasındaki er şey – O, yaratqan şeylerdendir» — dep cevap ber. Buña delil — Yüce Allahnıñ böyle sözleri:
وَمِنۡ ءَايَٰتِهِ ٱلَّيۡلُ وَٱلنَّهَارُ وَٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُۚ لَا تَسۡجُدُواْ لِلشَّمۡسِ وَلَا لِلۡقَمَرِ وَٱسۡجُدُواْۤ لِلَّهِۤ ٱلَّذِي خَلَقَهُنَّ إِن كُنتُمۡ إِيَّاهُ تَعۡبُدُونَ
«Onıñ ayetlerinden (Allahnıñ barlığını tasdıqlağan işaretlerden) — gece ve kündüz, küneş ve ay. Eger Allahqa qullıq etecek olsañız, küneş ve ayğa secde etmeñiz de (yani sığınmañız), olarnı yaratqan Allahqa secdeler etiñiz».
(«Fussilât», 41:37).
Ve böyle sözleri:
إِنَّ رَبَّكُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ يُغۡشِي ٱلَّيۡلَ ٱلنَّهَارَ يَطۡلُبُهُۥ حَثِيثٗا وَٱلشَّمۡسَ وَٱلۡقَمَرَ وَٱلنُّجُومَ مُسَخَّرَٰتِۭ بِأَمۡرِهِۦٓۗ أَلَا لَهُ ٱلۡخَلۡقُ وَٱلۡأَمۡرُۗ تَبَارَكَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَٰلَمِينَ
«Şek-şübesiz, sizniñ Rabbiñiz – Allahtır. O, köklernen yerni altı künde yaratıp Arşnıñ üstüne (Tahtqa) köterildi. O, künni gecenen örte, soñra geceniñ artından yañı künni aşıqtırıp çıqara. Küneş, ay ve yıldızlar Onıñ emirlerine boysunalar. O, yarata ve emirler bere. Alemlerniñ Rabbisi Allah er bir bereketniñ saibi! (Yüce Allah büyük ve nuqsansız sıfatlarnıñ saibi olğanı içün er bir yahşılıq Ondan. Şunıñ içün episi maqtavlar Allahqadır)».
(«al-A’raf», 7:54).
«Ar-Rabb» — ibadetlerge munasip Zattır. Bunı Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ۞ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلۡأَرۡضَ فِرَٰشٗا وَٱلسَّمَآءَ بِنَآءٗ وَأَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَخۡرَجَ بِهِۦ مِنَ ٱلثَّمَرَٰتِ رِزۡقٗا لَّكُمۡۖ فَلَا تَجۡعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادٗا وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ
«Ey insanlar, sizlerni ve sizlerden evel olğanlarnı yaratqan Rabbiñizge ibadet etiñiz, belki sizler taqvağa irişersiñiz (Allahtan aqıqıy qorquvnen qorqarsıñız). O, sizler içün yerni tegiz, üstüñizde kökni ise dam kibi yapıp, köklerden yağmur yağdırdı. O yağmurnen aşamañız içün çeşit türlü meyvalar yetiştirdi. Öyle eken, bu şeylerni bilerek, Allahqa kimseni teñ etmeñiz».
(«al-Baqara», 2:21-22).
Büyük tefsirci alimlerden olğan İbn Kâsir (Allah oña rahmet eylesin): «Er şeyni yaratqan Allah – episi ibadetlerge aqqı olğan Zattır» — dedi.
Yüce Allahnıñ insanlarğa emir etken ibadet çeşitleri aqqında aytacaq olsaq olar — İslâm, İman ve İhsan kibileridir. Böyle ibadetlerniñ diger çeşitlerinden — duva, havf, ümüt, tevekkül, rağbet (istek), qorqu, itaatkârlıq, saqınuv, tövbe etmek, yardım sorap yalvarmaq, qorçalanuv istep yalvarmaq, zorluqlardan qurtulmaq içün yalvarmaq, qurban çalmaq, adaq adamaq ve digerleri. Olarnıñ episi yalıñız Allahnıñ rizası içün yapılması şart. Bunı Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
وَأَنَّ ٱلۡمَسَٰجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدۡعُواْ مَعَ ٱللَّهِ أَحَدٗا
«Şübesiz, mescitler (ya da ibadet yerleri, ya da secdede iştirak etken organlar) Allahnıñ mülkidir, şunıñ içün Allahtan ğayrı kimsege duvanen yalvarmañız (Allahtan ğayrı başqasına sığınıp, qul olmañız)».
(«al-Cinn», 72:18).
Kim bularnıñ bir de birisini Allahtan başqasına bağışlasa, şirk amelini yapqan esaplanar, ve kâfir olur. Buña dalil — Yüce Allahnıñ böyle sözleri:
وَمَن يَدۡعُ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ لَا بُرۡهَٰنَ لَهُۥ بِهِۦ فَإِنَّمَا حِسَابُهُۥ عِندَ رَبِّهِۦٓۚ إِنَّهُۥ لَا يُفۡلِحُ ٱلۡكَٰفِرُونَ
«Kim de kim Allahqa tapınıp aynı vaqıtta başqa birisine, bir türlü delili olmağan alda, duva etse, şübesiz onıñ cezası Rabbisinde olur. Şübesiz, kâfirler muvafaqiyetke irişmezler».
(«al-Mu’minun», 23:117).
Hadislerden birisinde rivayet etile, Peyğamberimiz ﷺ: «Duva – ibadetniñ özegi (özüdir)» — dedi.
Yüce Allah böyle buyurdı:
وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِيٓ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِي سَيَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ
«Rabbiñiz: «Maña duva etiñiz, (duvalarıñızğa) cevap bererim. Maña ibadet etmekten kibirlengenler Ceennemge aqaretlengen alda kirecekler» — dedi.»
(«Ğafir», 40:60).
Havf (qorqu)[4]. Bu ibadetke Yüce Allahnıñ böyle sözleri delil:
فَلَا تَخَافُوهُمۡ وَخَافُونِ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
«(Olarnıñ sizlerge havfı yoq.) Eger sizler iman etkenlerden olsañız, olardan (kâfirlerden) degil Menden qorquñız.»
(«Ali-İmran», 3:175).
Qorqunıñ üç çeşiti ola:
- Gizli qorqu. (Allahnıñ qudretinde olğan şeylerden qorqmaq.) Bu qorqunı Allahtan ğayrısına bağışlamaq şirktir.
- Adiy qorqu. (Meselâ, insan ateşten, ya da çeşit türlü ayvanlardan, ya da silâlı insandan qorqa. Yani mında qorqu içün aydın sebepler bar. Bu qorqu ruhset etilgen, çünki Yüce Allah Özüniñ qullarını öyle şekilde yaratqan).
- Yasaq etilgen qorqu. (İnsan oña Yüce Allah buyurğan şeylerni diger insanlardan qorqıp qaldıra. Meselâ, bir de bir insan diger insanlarnıñ toplulığında otura, bu vaqıtta oña namaz qılmaq lâzim. Amma o, diger insanlardan qorqqanı içün namazını qaldıra.)
Ümüt [5]. Bunı (yani ümüt ibadetniñ çeşiti ekenini) Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
فَمَن كَانَ يَرۡجُواْ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلۡيَعۡمَلۡ عَمَلٗا صَٰلِحٗا وَلَا يُشۡرِكۡ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدَۢا
«Kim Rabbisi ile körüşmekni ümüt etse, salih amellerde bulunıp, Rabbisine olğan ibadette, Oña kimseni teñ etmesin».
(«al-Kâhf», 18:110).
Tevekkül etmek[6]. Buña (yani tevekkül etüv ibadetniñ çeşiti olğanına) Yüce Allahnıñ böyle sözleri delildir:
وَعَلَى ٱللَّهِ فَتَوَكَّلُوٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
«Eger iman etkenlerniñ sırasından olsañız, (yalıñız) Allahqa tevekkül etiñiz».
(«al-Maida», 5:23).
Em de:
وَمَن يَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِ فَهُوَ حَسۡبُهُ
«Kim Allahqa tevekkül eter ise, Allah oña yeterlidir».
(«at-Talâq», 65:3).
Rağbet (istek), saqınuv, qorqu. Bularnı (yani bularnıñ episi ibadetniñ çeşitleri sayılğanını) Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
إِنَّهُمۡ كَانُواْ يُسَٰرِعُونَ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِ وَيَدۡعُونَنَا رَغَبٗا وَرَهَبٗاۖ وَكَانُواْ لَنَا خَٰشِعِينَ
«Aqıqattan olar hayırlı amellerni yapmağa aşıqıp, Bizge (Allahqa) mukâfatımıznı qazanmaq isteginen em de cezamızdan qorqaraq duva ete ve Ögümizde itaatkârlıqnen, mazlum alda, tura ediler».
(«al-Anbiya», 21:90).
Saqınuv ibadettir. Bu ibadetniñ delili ise Yüce Allahnıñ böyle sözleridir:
فَلَا تَخۡشَوۡهُمۡ وَٱخۡشَوۡنِي
«Olardan saqınıp qorqmañız, menden saqınıp qorqıñız».
(“al-Baqara”, 2:150).
Tövbe etmek: Bu ibadetniñ delili ise Yüce Allahnıñ böyle sözleridir:
وَأَنِيبُوٓاْ إِلَىٰ رَبِّكُمۡ وَأَسۡلِمُواْ لَهُ
«Sizlerge ceennemniñ azabı kelmeden evel Rabbiñizge tövbeler ile qaytıñız, ve Oña teslim oluñız, çünki başıñızğa azap kelgenden soñ sizlerge yardım etilmez».
(«Az-Zumar», 39:54).
Yardım sorap yalvarmaq ibadet olğanını Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ
«Yalıñız Saña ibadet etemiz, ve yalıñız Saña yardım sorap yalvaramız».
(«al-Fatiha», 1:5).
Hadiste böyle kele:
«Eger yardım soramaq isteseñ, Allahtan yardım sora».
Sahih hadis. İmam Ahmad (1/296) ve Termiziy İbn Abbastan (Allah ondan razı olsun) rivayet eteler.
Çeşit belâlardan qorçalanuv istemek ibadet olğanını Yüce Allahnıñ böyle sözleri añlatalar:
قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ
«»Tañnıñ Rabbisinniñ qorçalamasını isteyim» – dep ayt».
(«al-Falâq», 113:1).
قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ
«İnsaniyetniñ Rabbisiniñ qorçalamasını isteyim» – dep ayt».
(«An-Nas», 114:1).
Zorluqlardan qurtulmaq içün yardım sorap yalvarmaq ibadet olğanına Yüce Allahnıñ böyle sözleri delildir:
إِذۡ تَسۡتَغِيثُونَ رَبَّكُمۡ فَٱسۡتَجَابَ لَكُمۡ
«Sizler Rabbiñizge yalvarıp zorluqlarda yardım istegeniñizde O, sizniñ istegiñizni yerine ketirdi…»
(«al-Anfal», 8:9).
Qurban çalmaq ibadet ekenini Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
قُلۡ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ
«Şübesiz, menim namazlarım ve qurbanlıqlarım (yani ibadetlerim), menim ayatım ve ölümim alemlerniñ Rabbisi, şerigi olmağan, Allah içündir. Maña bu şey emir etildi. Men musulmanlarnıñ eñ birincisi olam» – dep ayt».
(«al-Añam», 6:162-163).
Sunnette ise böyle kele: «Yüce Allah, qurbannı Ondan ğayrısına çalğannı lânetley».
İmam Müslim.
Adaq adamaq ibadet olğanına Yüce Allahnıñ böyle sözleri añlatalar:
يُوفُونَ بِٱلنَّذۡرِ وَيَخَافُونَ يَوۡمٗا كَانَ شَرُّهُۥ مُسۡتَطِيرٗا
«Olar vade etken adaqlarını yerine ketirerler ve yamanlığı er yerge darqalğan o künden (qıyamet kününden) qorqarlar».
(«al-İnsan», 76:7).
EKİNCİ ESAS
İslâm dinini deliller esasında ögrenmek. İslâm bu – yalıñız Allahqa ibadet etip, Oña bütünley teslim olmaq. Oña itaatkârlıqnen boysunıp şirkten em de şirk ehlinden uzaq turmaq.
İslâm dini üç dereceden ibaret: İslâm, İman ve İhsan (samimiylik). Er bir dereceniñ öz şartları bar.
BİRİNCİ DERECE – İSLÂM
İslâmniñ beş şartı bar.
Bular:
1) Allahtan ğayrı ibadetlerni aq etken ilâh olmağanına ve Muhammed Allahnıñ elçisi ekenine şaatlıq etmek.
2) Namaz qılmaq.
3) Zakât ödemek.
4) Ramazan ayında oraza tutmaq.
5) Acılıq yapmaq.
Şeadetniñ delili böyledir:
شَهِدَ ٱللَّهُ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ وَأُوْلُواْ ٱلۡعِلۡمِ قَآئِمَۢا بِٱلۡقِسۡطِۚ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ
«Allah, melekler ve ilm ehli ibadetlerge Allahtan ğayrı aqqı olğan ilâh yoqluğına şaatlıq eteler. O, adaletni yerine ketirici Zat. Allahtan ğayrı, er bir ibadetke aqqı olğan, aqıqıy ilâh yoq. O, çeksiz Qudret ve Hikmet saibi».
(«Ali-İmran», 3:18).
Şeadetniñ manası – Allahtan ğayrı aqıqıy mabud (yani qullıq etilecek, tapınılacaq, sığınılacaq) yoqtır. «Lâ ilâha» — Allahtan ğayrı ibadet etilgen er bir şeyni inkâr etmek. «illâLlah» — er bir ibadet yalıñız Allah içün yapılğanını tasdıqlamaq. Onıñ mülkte şerigi olmağanı kibi, ibadette de şerigi yoq.
Şeadetniñ manasını añlatqan delil, Yüce Allahnıñ böyle sözleridir:
وَإِذۡ قَالَ إِبۡرَٰهِيمُ لِأَبِيهِ وَقَوۡمِهِۦٓ إِنَّنِي بَرَآءٞ مِّمَّا تَعۡبُدُونَ۞إِلَّا ٱلَّذِي فَطَرَنِي فَإِنَّهُۥ سَيَهۡدِينِ۞وَجَعَلَهَا كَلِمَةَۢ بَاقِيَةٗ فِي عَقِبِهِۦ لَعَلَّهُمۡ يَرۡجِعُونَ
«İbrahim öz babasına ve qavmine: «Sizler ibadet etken putlardan vazgeçem. Men öz ibadetlerimni yalıñız meni yaratqan Zatqa bağışlarım. Şübesiz, O, maña doğru yolnı nasip etecek.»- dedi. O, (İbrahim) bu sözlerini özünden soñ kelecek nesillerge, olarnıñ aq yolğa qaytmaları içün, qaldırdı».
(«Az-Zuhruf», 43:26-28).
Ve böyle sözleri:
قُلۡ يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ تَعَالَوۡاْ إِلَىٰ كَلِمَةٖ سَوَآءِۭ بَيۡنَنَا وَبَيۡنَكُمۡ أَلَّا نَعۡبُدَ إِلَّا ٱللَّهَ وَلَا نُشۡرِكَ بِهِۦ شَيۡـٔٗا وَلَا يَتَّخِذَ بَعۡضُنَا بَعۡضًا أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِۚ فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَقُولُواْ ٱشۡهَدُواْ بِأَنَّا مُسۡلِمُونَ
«Ey, Muhammed olarğa: «Ey kitap ehli (yani yeudiy ve hristianlar), biz içün de siz içün de bir olğan sözge qaytıñız. Yalıñız Allahqa ibadet etip Oña iç bir şeyni şerik etmeyik, ve bir birlerimizni Allahnen bir sırada tañrı dep saymayıq.» – de. Eger yüz çevirseler – «Bizler musulman olğanımızğa şaatlıq etiñiz!» – dep ayt.»
(«Ali İmran», 3:64).
Muhammed ﷺ Allahnıñ resuli olğanına şaatlıq etmekniñ delili, Yüce Allahnıñ böyle sözleridir:
لَقَدۡ جَآءَكُمۡ رَسُولٞ مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ عَزِيزٌ عَلَيۡهِ مَا عَنِتُّمۡ حَرِيصٌ عَلَيۡكُم بِٱلۡمُؤۡمِنِينَ رَءُوفٞ رَّحِيمٞ
«Aqıqattan sizlerge, özleriñizden olğan insan, elçi (resul) olaraq keldi. Eziyetler çekmeñiz oña pek ağır kele. O, sizler içün (sizlerni doğru yolğa qaytmañız içün) areket ete. O, müminlerge dertdeş ve merametlidir.»
(«At-Tavba» suresi, 9:128).
«Muhammed — Allahnıñ elçisi» (Muhammad al-Rasul Allah) – dep şaatlıq etmeniñ manası böyledir:
— Emir etken şeylerine boysunmaq;
— Haber etken şeylerini tasdıqlamaq;
— Yasaq etip toqtatqan şeylerini qaldırmaq;
— Allahqa yalıñız o, ögretkeni kibi ibadet etmek.
Namaz ve zekâtnıñ delili, em de tauhidniñ manasınıñ açıqlanması Yüce Allahnıñ böyle sözlerindedir:
مَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِيَعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ حُنَفَآءَ وَيُقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُواْ ٱلزَّكَوٰةَۚ وَذَٰلِكَ دِينُ ٱلۡقَيِّمَةِ
«Olarğa tek yalıñız Allahqa, samimiy olaraq, doğru yolnı şaşırmayıp (hanifiy olaraq), ibadet etmek, namaz qılmaq ve zekât tolemek emir etilgen edi. İşte, bu — doğru dindir.»
(«Al-Bayyina», 98:5).
Oraza tutmaq ibadet olğanına Yüce Allahnıñ böyle sözleri delil:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ
«Ey, iman etkenler, taqvalı olmañız içün (Allahtan qorqmañız içün) sizden evelki qavımlarğa emir etilgeni kibi, sizlerge de belli künlerde oraza tutmaq buyurıldı».
(«Al-Baqara», 2:183).
Hac ibadet olğanını Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
وَلِلَّهِ عَلَى ٱلنَّاسِ حِجُّ ٱلۡبَيۡتِ مَنِ ٱسۡتَطَاعَ إِلَيۡهِ سَبِيلٗاۚ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ ٱلۡعَٰلَمِينَ
«İmkânı olğanğa Allahnıñ evini (Kâbeni) ziyaret etmek borc etildi. Kim de kim kâfir olsa (yani, Kâbeni ziyaret etmek farz ekenini inkâr etse), şübesiz, Allah alemlerge muhtac olmağanını bilsin».
(«Ali-İmran»; 3:97).
EKİNCİ DERECE – İMAN
İman yetmişten ziyayede basamaqtan ibaret. Eñ yuqarı derecesi – «Lâ ilâha illâLlah» sözleri. Eñ aşağı derecesi – yoldan, yürmege keder etken, manialarnı alıp taşlamaq. Utançaqlıq ise imandandır.
İmannıñ altı şartı bar:
1) Allahqa iman etmek;
2) Meleklerine iman etmek;
3) Kitaplarına iman etmek;
4) Peyğamberlerine iman etmek;
5) Ahiret kününe iman etmek;
6) Yahşılıqnen yamanlıq taqdirde olğanına iman etmek.
Bu altı şartnı Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
لَّيۡسَ ٱلۡبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمۡ قِبَلَ ٱلۡمَشۡرِقِ وَٱلۡمَغۡرِبِ وَلَٰكِنَّ ٱلۡبِرَّ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ وَٱلۡكِتَٰبِ وَٱلنَّبِيِّـۧنَ
«Yahşılıq yüzleriñizni şarq ya da ğarpqa burmañızda degil. Yahşılıq bu – Allahqa, ahiret kününe, meleklerge, kitablarğa ve peyğamberlerge iman etmektir».
(«Al-Baqara», 2:177).
Taqdirge iman etmekni Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
إِنَّا كُلَّ شَيۡءٍ خَلَقۡنَٰهُ بِقَدَرٖ
«Şübesiz, Biz (Allah) er şeyni belli bir qaderinenen yarattıq».
(«Al-Qamar», 54:49).
ÜÇÜNCİ DERECE – İHSAN
Onıñ tek bir şartı bar: Allahqa sen Onı körgeniñ kibi ibadet etmek. Eger sen Onı körmeseñ de, şübesiz, O seni köredir.
Buña delil — Yüce Allahnıñ böyle sözleri:
إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلَّذِينَ ٱتَّقَواْ وَّٱلَّذِينَ هُم مُّحۡسِنُونَ
«Şübesiz, Allah taqvalı (Allahtan qorqqan) ve güzel amellerde bulunğan qullarınen (Özüniñ ilmi ve yardımınen) beraberdir».
(«An-Nahl», 16:128).
Ve böyle sözleri:
وَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱلۡعَزِيزِ ٱلرَّحِيمِ۞ٱلَّذِي يَرَىٰكَ حِينَ تَقُومُ۞وَتَقَلُّبَكَ فِي ٱلسَّٰجِدِينَ۞إِنَّهُۥ هُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ
«Çeksiz izzet ve rahmet saibi – Allahqa tevekkül et. O, seni namazğa turğanıñda da, secde etkenlerniñ sırasında yapqan areketleriñni de köre. Şübesiz, O, eşitici, bilici Zattır».
(«Aş-Şuara», 26:217-220).
Ve Allahnıñ böyle sözleri:
وَمَا تَكُونُ فِي شَأۡنٖ وَمَا تَتۡلُواْ مِنۡهُ مِن قُرۡءَانٖ وَلَا تَعۡمَلُونَ مِنۡ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَيۡكُمۡ شُهُودًا إِذۡ تُفِيضُونَ فِيهِۚ
«Ne işnen oğraşsañ oğraş, Qurandan ne oqusañ oqu. (Ey insanlar!) nasıl amel yapsañız yapıñız, siz onı başlağanıñıznen mıtlaqa Biz (Allah) yapqanlarıñıznıñ şaatı olurmız.»
(«Yunus», 10:61).
Bularnıñ episine Peyğamberimizniñ ﷺ sunnetindeki meşur Cibril hadisi delildir.
Umer ibn al-Hattab böyle rivayet ete edi:
«Künlerniñ birinde, Allahnıñ resulinen ﷺ beraber oturğanımızda, yanımızğa bem-beyaz urbalı, sim-siya saçlı insan kirdi. Onıñ üstünde yolculıq alâmetleri yoq, ve lâkin bizler onı tanımay edik. O, Peyğamberimizniñ ﷺ qarşısına oturıp tizlerini onıñ tizlerine tiredi de qollarını onıñ sanlarına qoydı, ve: «Ey Muhammed, maña İslâm ne olğanını añlat» — dedi. O, ﷺ : «Allahtan ğayrı, ibadtlerni aq etken, aqıqıy ilâh olmağanına, ve Muhammed – Allahnıñ elçisi ekenine şaatlıq etmek, namaz qılmaq, zekât ödemek, Ramazan ayında oraza tutmaq, ve eger çaresini tapsañ acılıq yapmaq» — dep cevaplandı. O (Cibril): «Kerçegini ayttıñ» — dedi. Biz o, (yabancı) özü sorap özü de cevaplarnı tasdıqlağanına taaciplendik. Yabancı: «Maña iman ne olğanını añlat» — dedi. Peyğamberimiz ﷺ : «Allahqa, Onıñ meleklerine, kitaplarına, peyğamberlerine, ve ahiret kününine iman etmek, ve (saña kelgen) yahşılıq da yamanlıq da taqdir olğanına iman etmek» — dedi. Yabancı: «Maña ihsan ne olğanını añlat» — dedi. Allahnıñ resuli ﷺ : «Allahqa Onı körgeniñ kibi ibadet etmek. Eger sen Onı körmeseñ de, O, seni köredir» — dep cevaplandı. Yabancı: «Maña qıyamet ne olğanını añlat» — dedi. Peyğamberimiz ﷺ : «Cevap bereyatqannıñ bu aqtaki bilgisi sorayatqannıñ bilgisinden ziyadece degildir» — dep cevap qaytardı. Yabancı: «Maña onıñ alâmetleri aqqında ayt» — dedi. O, ﷺ : «Hızmetçi özüniñ saibini doğmasını, yalınayaq, çıplaq, fuqare çobanlarnıñ yüksek-yüksek evler qurıp bir birlerinen yarışmasını körersiñ» — dep cevap berdi. Umar, Allah ondan razı olsun: «Yabancı ketti, bizler ise da biraz oturdıq» — dedi. O zaman Allahnıñ resuli ﷺ : «Umar, sual bergen kim olğanını bilesiñmi?» — dep soradı. Men: «Allah ve Onıñ Resuli yahşıca bileler» — dedim. O, ﷺ : «O insan Cibril edi. Sizlerge diniñizni ögretmege keldi» — dedi.
İmam Müslim rivayet etken hadis: «Kitabul İman». Umer ibn Hattabdan rivayet etilgen hadis.
ÜÇÜNCİ ESAS
Muhammed ﷺ kim olğanını ögrenmek.
O insan, Muhammad ibn Abdullah ibn Abdulmuttalib ibn Haşimdir. Haşim Qurayş qavmından, Qurayş qavmı ise araplardan. Araplar — İsmail ve İbrahim al-Halil (Allahnıñ sevimlisi) evlâdlarıdırlar.
Muhammed altmış üç yıl yaşadı. Ömüriniñ qırq yılı peyğamberlikten evel, yigirimi üç yıl ise peyğamberlik em de elçiliknen keçti. «İqra!» («Oqı») ayeti ile (Nebiy) peyğamber oldı. «Muddassir» ayetleri endirilgen soñ Resul oldı. Doğan şeeri Mekke. Vaqtı kelip, Allahnıñ emirinen, Medina şeerine icret etti.
Yüce Allah onı şirkten saqındırıp tauhidke çağırması içün yolladı. Delil – Yüce Allahnıñ böyle sözleri:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡمُدَّثِّرُ۞قُمۡ فَأَنذِرۡ۞وَرَبَّكَ فَكَبِّرۡ۞وَثِيَابَكَ فَطَهِّرۡ۞وَٱلرُّجۡزَ فَٱهۡجُرۡ۞وَلَا تَمۡنُن تَسۡتَكۡثِرُ۞وَلِرَبِّكَ فَٱصۡبِرۡ
«Ey, (urbalarına) sarılıp yatqan (insan), yeriñden tur da (diger insanlarnı) saqındır! Rabbiñni yükselt! Urbalarıñnı temizle! Putlardan uzaq ol! Yahşılıqnı ondan ziyadesini irişmek içün yapma! Yalıñız Rabbiñniñ rizası içün sabır et!»
(«Al-Muddassir», 74:1-7).
«Yeriñden tur da saqındır» ibareniñ manası: Allahqa şerik qoşmaqnıñ aqıbeti fena olğanı aqqında aytıp, insanlarnı saqındır, ve yalıñız Allahqa ibadet etmege çağır. «Rabbiñni yükselt!» — yani, yalıñız Oña ibadet etmeknen Rabbiñni şerefle – demektir. «Urbalarıñnı temizle!» cümlesiniñ manası – amelleriñni şirkten temizle — demektir. «Putlardan uzaq ol» — yani, putlardan ve putlarğa sığınğanlardan uzaq ol.
O, ﷺ on yıl devamında tauhidke çağırdı. On yıl keçken soñ köklerge köterildi ve o yerde oña beş maal namaz qılmaq farz etildi. Mekke şeerinde üç yıl devamında namaz qıldı. Soñra oña ﷺ Medine şeerine icret etmek buyurıldı. İcret — şirk ülkesinden İslâm ülkesine köçmektir. Musulmanlar içün şirk ülkesinden islâm ülkesine icret etmek farz sayıla. Bu farz qıyamet kününe qadar qalacaq.
Buña delil — Yüce Allahnıñ böyle sözleri:
إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَفَّىٰهُمُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ ظَالِمِيٓ أَنفُسِهِمۡ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمۡۖ قَالُواْ كُنَّا مُسۡتَضۡعَفِينَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ قَالُوٓاْ أَلَمۡ تَكُنۡ أَرۡضُ ٱللَّهِ وَٰسِعَةٗ فَتُهَاجِرُواْ فِيهَاۚ فَأُوْلَٰٓئِكَ مَأۡوَىٰهُمۡ جَهَنَّمُۖ وَسَآءَتۡ مَصِيرًا۞إِلَّا ٱلۡمُسۡتَضۡعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلۡوِلۡدَٰنِ لَا يَسۡتَطِيعُونَ حِيلَةٗ وَلَا يَهۡتَدُونَ سَبِيلٗا۞فَأُوْلَٰٓئِكَ عَسَى ٱللَّهُ أَن يَعۡفُوَ عَنۡهُمۡۚ وَكَانَ ٱللَّهُ عَفُوًّا غَفُورٗا
«Aqıqat ki, musulmanlarnen beraber icret etmeyip, kâfirlerniñ zulmi astında yaşamağa razı olmaqnen öz canlarına zulüm etken insanlarnıñ canlarını alayatqan maalde melekler: «Alıñız nasıl edi?» — derler. Olar (insanlar): «Bizler mında çaresiz, zulüm astında qaldıq» — dep cevap bererler. O zaman melekler: «İcret etmeñiz içün Allahnıñ yeri keñiş degil edimi? (Ne içün din-imanıñıznı qorçalamaq içün bu ülkeden icret etmediñiz?)» — derler. Böyle insanlarnıñ yeri ceennemdir. O, ne de fena bir yerdir! Bu azaplardan, tek çaresiz qalıp, icret etmek içün bir türlü yol tapıp olamağan erkek, qadın em de balalar qurtulacaqlar. Öyle insanlarnı Allah afu etmesi mümkün. Şübesiz, Allah – afu etici, çeksiz mağfiret saibidir. Kim Allahnıñ yolunda icret etse, yer yüzünde çoqtan çoq mekân ve bereket tapar. Kim evinden çıqıp Allah ve Onıñ peyğamberine icret eteyatqan maalinde vefat etse, onıñ mukâfatı — Allahnıñ borcıdır. Allah çoq bağışlayıcı, rahmet etici Zattır».
(«An-Nisa», 4:97-99).
Ve Yüce Allahnıñ böyle sözleri:
يَٰعِبَادِيَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّ أَرۡضِي وَٰسِعَةٞ فَإِيَّٰيَ فَٱعۡبُدُونِ
«Ey iman etken qullarım, şek-şübesiz Menim yerim keñiş. Öyle eken, yalıñız Maña ibadet etiñiz!»
(«Al-Ankabut», 29: 56).
İmamlarımıznıñ biri, Al-Bağaviy bu ayet hususında: «Bu ayet Mekke şeerinden icret etmegen musulmanlar aqqındadır. Yüce Allah olarğa — «iman etkenler» — dep muracaat etti» — degen.
İcretke Sunnetten Allahnıñ Resuliniñ ﷺ böyle sözleri delildir:
«Tövbeniñ qapıları qapalmağanına qadar, icret bitmeycek. Tövbeniñ qapısı ise küneş batıdan doğmağance qapalmaycaqtır».
Sahih hadis. Ahmad, Abu Davud, Darimi, Bayhaqiy «As-Sunan»da Muaviya ibn Abu Sufyandan (Allah ondan razı olsun) rivayet etken. «İrva» (1268)ni baq.
Peyğamber efendimiz ﷺ Medine şeerine yerleşken soñ, oña zakât tölemek, oraza tutmaq, acılıq yapmaq, cihad, ezan em de yahşılıqqa çağırıp yamanlıqtan toqtatmaq ve bu kibi, diger ibadetler, emir etildiler.
Böyle şekilde on yıl keçti. Soñra o ﷺ, vefat etti. Onıñ ﷺ, ketirgen şu dini ise qıyamet kününe qadar qalacaqtır. O ﷺ, añlatmağan bir türlü hayırlı, yahşı şey qalmadı, ve saqındırğan bir türlü hayırsız, yaramay şey qalmadı. Onıñ ögretken eñ hayırlı şeyi — Tauhid ve Allahnıñ sevgen, ve Onı razı etken er şeydir. O ﷺ , añlatqan yamanlıq ise – Şirk ve Allah nefret etken er bir şeydir. Yüce Allah onı bütün insaniyetke peyğamber olaraq yolladı. Yüce Allah episi insanlarğa ve cinnlerge oña itaat etmekni farz etti. Buña delil — Yüce Allahnıñ böyle sözleri:
قُلۡ يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنِّي رَسُولُ ٱللَّهِ إِلَيۡكُمۡ جَمِيعًا
«»Ey insanlar, şek-şübesiz, men epiñiz içün peyğamber olaraq keldim» — dep ayt».
(«Al-Araf», 7:158).
O insannı bizlerge yollap Yüce Allah Özüniñ dinini mükemmel derecege yetkizdi. Buña delil — Yüce Allahnıñ böyle sözleri:
ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗاۚ
«Bugün Men sizler içün diniñizni mükemmel etip, (sizge berecek) Özümniñ (bu) niymetimni tamamen bitirdim. (Ey insanlar!) sizler içün (tek) islâm dininden razı oldım».
(«Al-Maida», 5:3).
Peyğamber efendimiz, ﷺ vefat etkenini Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
إِنَّكَ مَيِّتٞ وَإِنَّهُم مَّيِّتُونَ۞ثُمَّ إِنَّكُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ عِندَ رَبِّكُمۡ تَخۡتَصِمُونَ
«Ey, Muhammed, şek-şübesiz, sen de öleceksiñ, olar da ölecekler. Soñra, qıyamet kününde, epiñiz Rabbiñizniñ qarşısında toplanıp (bir birleriñiznen) davalaşacaqsıñız!»
(«Az-Zumar», 39:30-31).
İnsanlar vefat etken soñ yañıdan tirilecekler. Buña delil — Yüce Allahnıñ böyle sözleri:
۞مِنۡهَا خَلَقۡنَٰكُمۡ وَفِيهَا نُعِيدُكُمۡ وَمِنۡهَا نُخۡرِجُكُمۡ تَارَةً أُخۡرَىٰ
«Biz (Allah) sizlerni topraqtan yarattıq, oña da qaytararmız. Soñra, qıyamet kününde, sizlerni kene onadan çıqararmız».
(«Ta Ha», 20:55).
Em de böyle sözleri:
وَٱللَّهُ أَنۢبَتَكُم مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ نَبَاتٗا۞ثُمَّ يُعِيدُكُمۡ فِيهَا وَيُخۡرِجُكُمۡ إِخۡرَاجٗ
«Allah sizlerni yerden ösümlik kibi östürdi. Soñra O, sizlerni o yerge kene qaytaracaq, ve o yerden kene çıqaracaqtır.»
(«Nuh», 71:17-18).
İnsanlar yañıdan tirilgen soñ esapqa çekilecekler, ve yapqan amellerine yaraşa ceza ya da mukâfatlarını qazanacaqlar. Bunı Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
لِيَجۡزِيَ ٱلَّذِينَ أَسَٰٓـُٔواْ بِمَا عَمِلُواْ وَيَجۡزِيَ ٱلَّذِينَ أَحۡسَنُواْ بِٱلۡحُسۡنَى
«Köklernen yerdeki er bir şey Allahnıñki. Bularnıñ episi Onıñ günah yapqanlarnı cezalap, güzel amel yapqanlarğa eñ güzel mukâfat bermesi içündir.»
(«An-Nacm», 53:31).
Kim de kim yañıdan tirilüvni yalan esaplasa, o, kâfir olur. Buña Yüce Allahnıñ böyle sözleri delil:
زَعَمَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَن لَّن يُبۡعَثُواْۚ قُلۡ بَلَىٰ وَرَبِّي لَتُبۡعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمَا عَمِلۡتُمۡۚ وَذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ يَسِيرٞ
«Kâfirler yañıdan tirilmeyceklerini zan eteler. Olarğa: «Yoq! Rabbimniñ Adınen yemin etem! Şek-şübesiz sizler kene tirileceksiñiz. Soñra sizlerge yapqanlarıñız aqqında haber etilecek. Bu Allah içün qolay bir şey», — dep ayt.»
(«At-Tağabun», 64:7).
Yüce Allah episi elçilerini hayırlı haberlerni yetkizip, ceennemden saqındırmaları içün yolladı. Buña Yüce Allahnıñ böyle sözleri delil:
رُّسُلٗا مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى ٱللَّهِ حُجَّةُۢ بَعۡدَ ٱلرُّسُلِۚ
«İnsanlarda Allahqa qarşı bir türlü delilleri olmamaslığı içün, Biz (Allah) olarğa hayırlı haberlernen quvandırıp, ceennemden saqındırğan elçilerni yolladıq. Allah – çeksiz ikmet ve qudret saibidir».
(«An-Nisa»,4:165).
Yiberilgen peyğamberlerniñ birincisi — Nuh (Allahnıñ selâmı oña olsun), soñkisi — Muhammed ﷺ . Nuh (Allahnıñ selâmı oña olsun), birinci peyğamber olğanına Yüce Allahnıñ böyle sözleri delil:
۞إِنَّآ أَوۡحَيۡنَآ إِلَيۡكَ كَمَآ أَوۡحَيۡنَآ إِلَىٰ نُوحٖ وَٱلنَّبِيِّـۧنَ مِنۢ بَعۡدِهِۦۚ
«(Ey, Muhammed), aqıqattan Biz (Allah) Nuh ve ondan soñra olğan peyğamberlerge vahiy yibergenimiz kibi, saña da vahiy yiberdik».
(«An-Nisa», 4:163).
Yüce Allah Nuhtan (Allahnıñ selâmı oña olsun), Muhammedge ﷺ qadar olğan qavımlarnıñ er birine, olarnı yalıñız Allahqa ibadet etmelirini buyurğan ve tağutqa ibadet etmelerinden qaytarğan bir elçi yolladı. Bunı Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
وَلَقَدۡ بَعَثۡنَا فِي كُلِّ أُمَّةٖ رَّسُولًا أَنِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَٱجۡتَنِبُواْ ٱلطَّٰغُوتَۖ
«Aqıqattan Biz (Allah) er bir qavımğa yalıñız Allahqa ibadet etip tağutlardan saqınmaları içün resul yolladıq».
(«An-Nahl», 16:36).
Yüce Allah tağutlardan yüz çevirip yalıñız Allahqa iman etmekni buyurdı.
İbn al-Qayyım bu hususta böyle degen:
«Tağut bu – insannıñ, ibadet, tabi oluv em de itaat etüvde, oña kösterilgen sıñırlarını bozup keçken er bir şeyidir. Tağutlarnıñ çeşiti çoq. Amma olarnıñ başlıqları beş dane:
1. Şeytan (Allah onı lânetlesin);
2. Oña ibadet etilmesine razı olğan kimse;
3. Özüne ibadet etilmesine çağırğan kimse;
4. Ğayıp (gizli, yalıñız Allahqa malüm olğan şeyler) aqqında bilgenini aytqan kimse;
5. Yüce Allah yollağan dininden ğayrı başqa bir şey esasında qarar çıqarğan kimse».
Bunı Yüce Allahnıñ böyle sözleri tasdıqlaylar:
لَآ إِكۡرَاهَ فِي ٱلدِّينِۖ قَد تَّبَيَّنَ ٱلرُّشۡدُ مِنَ ٱلۡغَيِّۚ فَمَن يَكۡفُرۡ بِٱلطَّٰغُوتِ وَيُؤۡمِنۢ بِٱللَّهِ فَقَدِ ٱسۡتَمۡسَكَ بِٱلۡعُرۡوَةِ ٱلۡوُثۡقَىٰ
«Dinde zorlav yoq. Doğru yol yalandan endi ayırıldı. Kim tağuttan yüz çevirip Allahqa iman etse, o, bir vaqıt sınmaycaq, sağlam tutquçnı tuttı. Allah er şeyni eşitici, bilici Zattır».
(«Al-Baqara», 2:256).
İşte, «Lâ ilâha illâ-Llah» («Allahtan ğayrı ibadetlerni aq etken kimse yoq») kelimesiniñ manası böyle.
Peyğamber efendimiz, ﷺ: «Bu işniñ başı – İslâm, diregi – namaz, eñ topedeki noqtası ise – Allahnıñ yolundaki cihaddır» — dedi.
Allah bu şeylerni eñ güzel şekilde bilgen Zat.
Yüce Allah Muhammedke, onıñ qorantası ve sahabelerine Özüniñ maqtavlarınen selâmlarını bersin!
- Yuqarıda añılğan dört meselege Yüce Allahnıñ Kitabı Qurandaki «Al – Asr» Suresi işaret ete. Bu Surede Qudretli ve Yüce Allah vaqıtnen, yani insannıñ ömüri keçken, em yahşılıqnı em de yamanlıqnı qavarap alğan zamannen yemin ete. Qudretli ve Yüce Allah vaqıtnen yemin etip, dört sıfatqa saip olğan insanlardan ğayrı, bütün insaniyet zarar körecegini ayttı. Bu sıfatlar böyledir: iman, salih amellerni yapuv, etraftakilerni aqıqatqa ve sabırğa çağıruv. ↑
- (AŞ-ŞAFİ’İ) Abu Abdulla, Muhammad ibn İdris, ibn al-Abbas, ibn Usman, ibn Şafi al-Haşimi, al-Qurayşi, hicriy taqvimniñ150 senesinde (milâdiy taqvim boyunca 767 senesi) Ğazzada doğdı ve hicriy taqvimniñ 204 yılında (milâdiy taqvim boyunca 820 senesi) Misrde vefat etti. O, Allah oña Rahmet etsin, Şafii mezhebiniñ esasçısı olıp, büyük dört imamlarnıñ birisi edi. ↑
- (AL-BUHARİ) Abu Abdullah Muhammad ibn İsmail, ibn İbrahim ibn al-Muğıra al-Buhari, hicriy taqvimniñ 194 senesi, Şavval ayında (milâdiy taqvim boyunca 810 senesi) Buharada doğdı. O, Allah oña rahmet eylesin, hicriy taqvimniñ 256-nci senesinde (milâdiy 870–inci senesi), Oraza bayramınıñ gecesinde, Samarqand şeeriniñ civarında vefat etti. ↑
- Bu yerde «gizli qorqu» nazarda tutula. «Gizli qorqu» nedir? «Gizli qorqu» bu — tek Allahnıñ qudretinde olğan şeylerden qorqmaqtır. Eger insan Allahnıñ qudretinde olğan şeylerni Onıñ qullarına bağlap, olardan qorqsa, demek o, Allahqa şerik qoşa, ve islâmdan çıqa. Meselâ, insan diger bir insannıñ oña çeşit türlü belâlar yollamasından qorqa. Bu şey, yani insanğa qaza-belâlarnıñ kelmesi, tek Allahnıñ qudretinde, demek öyle insan Allahtan ğayrı başqasına ibadet etken esaplana. ↑
- Ümüt – bir de bir şeyge irişmekniñ istegi. İtaatkârlıq ve mazlumlıq esasındaki ümüt tek Yüce Allahqa bağışlanılması kerek. Onı Allahtan ğayrısına bağışlamaq kufr sayıla. ↑
- Tevekkül – qalbniñ ibadeti sayıla. Onıñ aqıqıy oluvı ise eki şeyge bağlı.Birincisi: İşlerniñ neticesini Allahqa qaldırmaq.Ekincisi: Maqsatqa irişmek içün kerek olğan şeylerni yapmaq.Meselâ: Qasta insan tedaviylenmek içün bir de bir ilâc içe. Bu ilâc tedaviylenüvniñ tek sebebi. Onıñ fayda bermesi ya da bermemesi tek Allahnıñ istegine bağlı. Eger insan neticege ketirmesi mümkün olğan sebepke tevekkül etip ümütlerini bağlasa, demek onıñ bu ibadeti Allahtan başqasına bağışlanğan esaplana. Eger o, neticege ketire bilecek bir şey yapmayıp Allahqa tevekkül etse, demek, onıñ aqılında zayıflığı bar.Bu muqaddes ayette peyğamberler aqqında aytıla. Olar Allahqa itaatkâr ediler. Bundan ğayrı, bu ayet ibadetniñ üç çeşitine işaret ete. Bu ibadetniñ çeşitleri böyledir: istek (ya da ıntıluv), qorqu, itaatkârlıq. Bu ayetteki istek Allahqa, Onıñ afu etmesine bağlanğan ümüttir. Bu ayette añılğan qorqu ise – Allahnıñ ğazabına nisbeten olğan qorqudır. Bu ayette añılğan istek ve qorqunıñ neticesinde Allahnıñ qulu itaatkârlıq ile ibadet etmege başlay. Bazı insanlarnı çeşit türlü evliyalarnıñ mezarları ögünde itaatkâr olğanını köre bilemiz. Olar artqaç areket yapmağa, söz söylemege bile saqınalar. Yüce Allah ise yuqarıdaki ayette tek Onıñ ögünde itaatkâr olğan qullarını maqtay. Demek, ayette aytılğan şeylerni Allahtan başqasına bağışlamaq – şirk sayıla. ↑
Тазе тефсирлер