بسم الله الرحمن الرحيم
Latin urufatında oqumaq
Эй инсанлар! Юдже Аллахтан къоркъунъыз ве билинъиз ки, бу буюк, къийметнен толу олгъан, Юдже Аллах сайгъы корьсеткен ай, тезден битип башлады, ойле исе сиз къошмакъ керксинъиз. Даа кечь олмадан, шимди хайыр амеллерден къошунъыз. Даа чокъча хайыр амеллер апынъыз, — бельким бахытлы олурсынъыз, чюнки Пейгъамберимиз ﷺ хадисте ривает этильгени киби,
كَانَ يَجْتَهِدُ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مَا لَا يَجْتَهِدُ فِي غَيْرِهِ
«Рамазаннынъ сонъки он геджесинде, башкъа вакъыттан даа зияде гъайрет корьсеткен».
Муслим (1175).
Ве Аише анамыздан (Аллах ондан разы олсун) ривает этиле, о деди:
كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا دَخَلَ الْعَشْرُ، شَدَّ مِئْزَرَهُ، وَأَحْيَا لَيْلَهُ، وَأَيْقَظَ أَهْلَهُ
«Аллахнынъ Эльчиси ﷺ Рамазаннынъ сонки он геджеси кельгенде, о озь изарыны къаттыджа багълагъан (о Юдже Аллахкъа ибадетте даа зияде гъайрет корьсеткен, ве апайлардан узакълашкъан), озь геджесини тирильткен (юкъламадан, о геджелерини ибадетлерде ве хайыр амеллер иле кечирген) ве озь аилесини уяткъан».
аль-Бухари (2024) ве Муслим (1174)
Апайлардан узакълашкъан, Рамазаннынъ геджелеринде ве сонки он геджесинде апайнен олмамакъ себебинден дегиль, Пейгъамберимиз ﷺ бу сонъки он геджеде озь Раббисинен, озь Яратыджысынен къонушмакънен Онъа якъынлашмакънен тавлангъан. Озь аилесини, озь эв сакинлерини намаз къылмакъ ичюн, бу геджелерде ибадетлер этмек ичюн уяткъан, ве бу озь аилеси ичюн къайгъырув ве Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) огюнде озь санъа тайын этильген кимселер ичюн меджбуриетинъни ерине кетирмектир.
Эй Аллахнынъ къуллары! Биз Пейгъамберимизден ﷺ гузель орьнек алмакъ керекмиз ве эв сакинлеримизге, эвлядларымызгъа тербие бермекте буюк дикъкъат этмек керекмиз, айни шимди, бу айда, Юдже Аллахкъа (Субханаху ва Та’алягъа) ибадет этмеге ашыкъмагъа, Онъа таби олмагъа тешвикъ этмек керекмиз, олар насыл ибадет эткенлерине бакъып, оларны огретмек ве олрагъа насиат этмек керекмиз.
Эй Аллахнынъ къуллары! Бу айнынъ, Рамазан айнынъ энъ буюк хусусиетлеринден, — бу тек ораза айы дегиль, даа бу гедже намазларнынъ айыдыр. Бу гедже намазлары – бу джаимде къылынгъан теравих намазлардыр. Мен бу шей акъкъында айтам, чюнки пек чокъ инсанлар бунъа ихмал этелер. Аджайип шей, эй Аллахнынъ къуллары, амма Рамазан айында намазлар къылмагъа, теравих намазларыны джамилерде къылмагъа тырышмакъ керекмиз. Эльбетте, бу фарз олгъан намазлардан сонъ, оларгъа мукъайт олмакъ, оларны джемаатнен кечирмектир. Чюнки чокъ инсанлар теравих намазларыны къылалар, амма фарз олгъан намазларыны ихмал этелер: юкълап къалалар, джемаат намазларыны къалдыралар, эгер оларнынъ чарелери бар исе о намазларны вакъытында къылмайлар яда юкъудан уянгъан сон о намазларыны къылалар. Ве бу — пек балабан телюкедир, эй Аллахнынъ къуллары! Не ичюн? Чюнки, Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) инсаннынъ нафиле намазларыны, тек фарз намазларыны къылгъанындан сонъ къабул эте. Гедже намазлары эр вакъыт тансыкътыр. Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) гедже намазларыны къылгъан къулларыны макътай. Ве дей:
وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا
«Геджелерини Рабблерине седжде этерек ве къыям тураракъ кечирирлер».
(«аль-Фуркъан», 25:64).
Ве Пейгъамберимиз ﷺ дей:
أَفْضَلُ الصَّلاَةِ بَعْدَ الْفَرِيضَةِ صَلاَةُ اللَّيْلِ
«Фарз намазындан сонъ эн гузель намаз – бу гедже намазыдыр».
Муслим (1163).
Демек, о эр вакъыт тансыкътыр, амма Рамазан айында онынъ дурумы даа буюктир, Рамазан айында о даа тансыкътыр, чюнки бу ай – биз айткъанымыз киби, тек ораза айы дегиль, бу эм гедже намазлары айыдыр. Ве Пейгъамберимиз ﷺ бизлерге къайд этти ве деди:
مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ
«Ким де ким Рамазан айнынъ геджелеринде иман иле (Юдже Аллаха иман этмекнен) ве умют иле (Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) мытлакъа мукяфат береджегине умют этмекнен) намазларыны къылса, онынъ бутюн кечмиш гюнахлары афу этиледжек».
аль-Бухари (38) ве Муслим (759, 760).
Эй Аллахнынъ къуллары! Эгер инсан теравих намазыны къылса, имамнен берабер сонуна къадар къылмакъ керек (имам битирмегене къадар). Догъру дегиль, не заман инсанлар айталар: «Мен оннен берабер секиз рекят къыларым, сон исе эвге барып витр намазымны окъурым». Ёкъ, сонуна къадар намазынъны имамнен къыл, чюнки Пейгъамберимиз ﷺ деди:
مَنْ قَامَ مَعَ الإِمَامِ حَتَّى يَنْصَرِفَ كُتِبَ لَهُ قِيَامُ لَيْلَةٍ
«Эгер инсан имамнен берабер, о имам битирмегене къадар, намазыны окъуса, онъа, бутюн гедже намазы кылгъан киби язылыр».
Абу Дауд (1375) ве ан-Насаи (1364), шейх аль-Албани бу хадиске сахих деди.
Эй Аллахнынъ къуллары! Рамазан айнынъ намазларыны акъайлар ичюн джамиде окъулмасы даа хошлудыр. Не ичюн? Чюнки бу Ислямнынъ ачыкъ ибадетлериндендир. Эй Аллахнынъ къуллары! Пейгъамберимиз ﷺ буны япкъан, о сахабелеринен берабер теравих намазыны джамиде окъугъан. Олар оннен берабер, онынъ артындан намаз къылгъанлар. Пейгъамберимиз ﷺ буны эки яда учь гедже девамында япкъан, сон исе сахабелеринен берабер теравих намазыны къылмасыны токътаткъан. Не ичюн? Чюнки Пейгъамберимиз ﷺ , Аллах (Субханаху ва Та’аля) бу теравих намазларыны фарз япар, деп къоркъан. Амма сахабелер теравих намазларыны джамилерде окъумагъа девам эткенлер, теравихлерини топ-топ япкъанлар, айрыджа япкъанлар, ве Пейгъамберимиз ﷺ тири олгъан вакъытында бойле девам эткен ве Пейгъамберимиз ﷺ вефат эткен сон Умер ибн аль-Хаттаб (Аллах ондан разы олсун) девирине къадар девам эткен. О, инсанларны айрыджа намаз къылгъанларыны корюп, оларны эписини бирлештирип, бир джемаат оларакъ бир имам артындан окъумагъа, Пейгъамберимизни ﷺ суннетини джанландырмагъа къарар алгъан ве Убаййя ибн Каабны (Аллах ондан разы олсун) теравих намазыны кечирмеге тайын эткен, ве олар эписи топлум оларакъ Пейгъамберимизни ﷺ Джамисинде о намазны окъуп башлагъанлар.
Апайларгъа теравих намазына бармагъа мумкюнми? Эбет мумкюн, амма фитне олмайджакъ шарты ерине кетирильген заман, эм оларнынъ тарафындан эм оларгъа къаршы, чюнки Пейгъамберимиз ﷺ деди:
لا تَمْنَعُوا إِمَاءَ الله مَسَاجِدَ الله
«Къулларына (апайлар сайысындан) Аллахнынъ эвлерини ясакъ этменъиз».
Абу Дауд (567) ве ибн Хузайма (1592), шейх аль-Албани бу хадиске сахих деди.
Бу селефлернинъ амелеринден эди. Амма апайлар ве оларнынъ акъайлары, оларнынъ васийлери акъылларында тутмакъ кереклер, апай киши намазгъа, джамиге, кереги киби: хиджабта, ортюльген, мислернен къокъумайып, кийинип-къушанып дегиль, озь ярашыкъларыны корьсетмейип кельмек керек. Ве апайлар ичюн, имам селям бергенинен кетмелери суннеттир, акъайлар ичюн исе селямдан сонъ джамиде даа текаран отурмакътыр.
Умм Саляма (Аллах ондан разы олсун) ривает эте: «Пейгъамберимиз ﷺ селям берген (намазыны битирген) заман, апайлар бирден тура эдилер, о исе даа текарян вакъыт намаз окъугъан еринде отура эди, ве биз анънай эдик, Аллах исе даа гузель биле, о буны апайлар чыкъып кетмеге етиштирмелери ичюн (акъайлар апайларны артындан етмемелери, бири бирине къарышмамалары ичюн) япа эди».
аль-Бухари (866).
Эй Аллахнынъ къуллары! Пейгъамберимиз ﷺ Рамазаннынъ биринджи йигирми геджелеринде намаз къыла эди ве юкълай эди, амма Рамазаннынъ сонки он геджеси кельгени заман, о енълерини къайтара эди, озь изарыны сыкъ багълай эди, озь аилесини уята эди, ве геджелерни ибадетте кечире эди, ве сахабелер Пейгъамберимизни ﷺ мисалине уйя эдилер ве берабер, джемаат иле гедже намазларыны чокъ вакъыт окъуй эдилер. Бу чокъ узун намазлар эди, имамлар бу намазларны чокъ узун окъуй эдилер, имам артындан тургъанлар таякъларгъа таяна эдилер, чюнки намаз чокъ узун ола эди, ве намазны темчитке пек аз вакъыт къалгъанда битире эдилер. Не ичюн? Чюнки бу — къиймети буюк олгъан, сайылы куньлер, бу бир къач геджелер. Сенде даа оларны алмагъа имкян оладжакъ яда ёкъ?
Бу он гедже, ве оларнынъ ичинде Къадыр геджеси, ве о акъкъында бойле айтылгъан:
مَنْ قَامَهَا إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِه
«Ким де ким бу геджени (Къадыр геджесини) иман ве умют иле (Аллахнынъ мукяфатына) кечирсе, онынъ бутюн кечмиш гюнахлары афу этиледжек».
аль-Бухари (1901) ве Муслим (759).
Динъленъиз! Бельким сиз: «Мен буны чокъ дефа эшиттим», деп айтарсынъыз, амма кальбинъиз буны эшитсин ве хатырласын. Аллах, сенинъ Раббинъ, о акъкъында бойле буюра:
خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ
«Къадир геджеси бинъ айдан хайырлыдыр».
(«аль-Къадр», 97:3).
Тесавур эт: бу геджеде япкъан амеллеринъ, инсаннынъ бинъ айда япкъан амеллеринден хайырлыдыр! Бир гедже, бинъ айдан гузельдир! Бинъ ай – бу 30 бинъ гедже. Бир гедже, 30 бинъ геджеден зиядедир! Бир гедже — 83 йыл Юдже Аллахкъа ибадет этмектен хайырлыдыр! Тесавур этинъиз: инсан 83 йыл узакъ омюрини Юдже Аллахкъа ибадетте кечире! Мына бу – Къадыр геджесининъ фияты.
Бу гедже не вакъыт олмакъта? Асла шубе ёкъки, бу гедже Рамазан айнынъ ичиндедир. Чюнки Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) деди:
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ
«Рамазан айы, Къур’ан эндирильген айдыр».
(«аль-Бакъара», 2:185).
Демек, Къуран Рамазан айында эндирильди, ве Къуран акъкъында бойле айтылгъан:
إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ
«Биз оны (Къур’анны) Къадыр геджесинде эндирдик».
(«аль-Къадр», 97:1).
Демек, Къадыр геджеси Рамазаннынъ ичинде, бунъа асла шубе ёкъ. Ихтималы бар (Пейгъамберимиз ﷺ буны бельгиледи) бу гедже Рамазаннынъ сонки он геджесиндедир. Пейгъамберимиз ﷺ дей:
تَحَرُّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ
«Къадыр геджесини, Рамазаннынъ сонки он геджелеринде къыдырынъыз».
аль-Бухари (2020) ве Муслим (1169).
Даа зияде ихтималы бар, о тек геджелеринде, ве Пейгъамберимиз ﷺ бойле буюрды:
الْتَمِسُوهَا فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ، وَالْتَمَسُوهَا فِي كُلِّ وِتْرٍ
«Оны Рамазаннынъ сонки он геджелеринде къыдырынъыз ве оны эр тек геджеде къыдырынъыз».
аль-Бухари (2018) ве Муслим (1167).
Бойлеликнен, бу гедже не вакъыт олгъаны тайын этильмеген. О, он гедженинъ ичиндедир. Ихтималы бар, бу тек геджедир, амма бу он гедженинъ эр бир геджеси ола билир.
Бу гедже не вакъыт олгъаныны Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) бизден сакълады. Не ичюн? Алимлер дейлер, бунда буюк бир хикмет бар: сен бу он гедженинъ девамында гъайрет корьсетмек керексинъ, тек бир геджде дегиль, чюнки эгер инсанлар бу гедже не вакъыт олгъаныны бильселер, олардан чокъусылары тенбеллик корьсетеджеклер ве тек бу геджеде ибадет этеджеклер, амма бу исе сынавдыр. Бу буюк геджени сон он геджелер ичинде къыдыр.
Эй Аллахнынъ къуллары! Рамазан – бу буюк бир вакъыт. Эй Аллахнынъ къуллары! Бу вакъытнен къуллан. Даа бир ибадетни ерине кетир – ве мен корем ки, биз бу ибадетни ихмал этемиз, аджайип шей – Къуран окъулмасы (тиляуату ль-Къуръан). Бу айда Къуран окъумасынынъ дереджеси онемлидир, чюнки Къураннынъ эндирильмеси Рамазан айында башланды. Аллахнынъ китабында ве Пейгъамберимизнинъ ﷺ суннетинде бизлер ичюн Къуран окъумагъа не къадар тешвикълер бар! Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) дей:
إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ
«Аллаhнынъ китабыны окъугъанлар, намазны къылгъанлар ве озьлерине берген рызкъымыздан (Аллаh ичюн) гизли ве ашкяр сарф эткенлер, асла зараргъа огърамайджакъ бир къазанч умют эте билирлер. Чюнки, Аллаh оларнынъ мукяфатларыны тамамынен одер ве лютфинден оларгъа зиядесини де берир. Шубесиз, О, чокъ багъышлыйыджы, шукюр къаршылыгъыны бол-бол бериджидир».
(«Фаатыр», 35:29-30).
Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) бу амель ичюн мытлакъа мукяфат береджек. Бу тиджарет, асла зарар кетиреджек тиджарет дегиль!
Ве Пейгъамберимиз ﷺ дей:
اقْرَءُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ يَأْتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ شَفِيعًا لأَصْحَابِهِ
«Къуранны окъунъыз, чюнки о (сенинъ амелинъ, сенинъ окъугъанынъ) Махшер куню, оны окъугъанлар ичюн къоруджы оларакъ келеджек».
Муслим (804).
Онынъ ичюн Къуранны чокъ окъунъыз, айрыджа шимди, бу айда, о эндирильген вакъытта. Джибриль (алейхи селям) эр Рамазанда Пейгъамберимизге ﷺ келе эди, ве оннен берабер корюшип Къуранны башындан сонуна къадар кече эдилер, Пейгъамберимизни ﷺ сонки йылында исе, олар Къуранны берабер эки кере кечкен эдилер, башындан сонуна къадар, тесбит этмек ичюн, пекитюв ичюв, догърулув ичюн.
Эй Аллахнынъ къуллары! Селефлер, бу айда намазда ве намаздан гъайры Къуран окъумагъа пек дикъкъат эте эдилер. Буюк имамлардан, Суннетнинъ ве эхли с-Сунна уаль джема’анынъ мухлиси, дей: «Рамазан кельген вакъыты, бу Къуран окъумакъ ве ашатмакътыр (оразалыларны ифтарнен ашатмакъ)». Ойле селефлер олгъан, олар Рамазан айында Къуранны бир къач кере, чокъ кере хатим эткенлер. Онынъ ичюн, бу айда къуран окъумагъа ёнелип олардан орьнек алынъыз, эй Аллахнынъ къуллары, ве билинъиз Къуран окъумакънын эдеблери бар.
Биринджиден, акъылынъызда тутынъ – бу пек онемли, буны ихляслы оларакъ, тек Аллах ризасы ичюн япынъыз. Пейгъамберимиз ﷺ деди:
اقْرَءُوا الْقُرْآنَ وَابْتَغُوا بِهِ وَجْهَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ قَوْمٌ يُقِيمُونَهُ إِقَامَةَ القِدْحِ يَتَعَجَّلُونَهُ وَلَا يَتَأَجَّلُونَهُ
«Къуран окъунъыз ве онынъ вастасы иле Юдже Аллаха ынтылынъыз, ойле вакъытлар келеджек, ойле инсанлар пейда оладжакълар, олар оны санки окъны догъурткъан киби догъру окъуйджакълар, амма окъугъанлары ичюн бу дуньянынъ хайырыны истейлер, ахиретни хайырларыны истемейлер».
Абу Дауд ве Ахмад, шейх аль-Албани бу хадиске яхшы деди.
Эбет, эм теджвид, эм окъумакънынъ гузеллиги – эписи догъру, эписи дюльбер, амма олар яда пара истейлер, яда нам къазанмагъа истейлер, онынъ акъкъында не къадар гузель окъуй экен, о насыл окъуджы экен деп айтсынлар дие.
Эй Аллахнынъ къуллары, Къураннынъ эдеблеринден, не заман сен оны окъуйсынъ, окъугъанынъны фикир этмек керексинъ. О, фикир этмек ичюн эндирильген, анънамакъ ичюн, тек окъумакъ ичюн дегиль. Къуранны окъугъанынъ заман сенинъ къальбинъ титремекнен ве хушунен толу олсун. Къуран окъугъанынъ заман, Юдже Аллах санъа мураджатнен булунгъаныны хатырла, чюнки бу Китап – бу Раббиньни санъа къаршы мураджатыдыр, чюнки бу Юдже Аллахнынъ сёзюдир.
Къуран окъумакънынъ эдеблеринден даа бириси, Къуранны тек темиз алда оларакъ окъумакъ керек, чюнки бу Аллахнынъ Китабына урьметтир, бу Аллахнынъ Китабыны юксельтмектир.
Окъумакътан эвель, Юдже Аллахкъа шейтандан сыгъынмакъ керектир (исти’аза айтмакъ), чюнки Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) дей:
فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ
«Къур’ан окъугъан вакътынъда о къувулгъан шейтандан Аллаhкъа сыгъын!».
(«ан-Нахль», 16:98).
Ве Пейгъамберимизни ﷺ Суннети шойле буюрмакъта:
أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ وَنَفْثِهِ
«Юдже Аллахкъа къувулгъан шейтандан, онынъ весвесесинден, онынъ кибирлигинден ве онынъ сыхырындан сыгъынам».
/А’узу би-Лляхи мина ш-шайтъан р-раджим: мин хамзи-хи, ва нафхи-хи, ва нафси-хи/
ибн Маджах (808) ве Ахмед (3830), шейх аль-Албани бу хадиске сахих деди.
«Бисми-Лляхи р-Рахмани р-Рахим»ны айтмагъа керекми аджеба? Эгер бу суренинъ башы олса айт, тек бир суреден гъайры – «ат-Тавба» суресинден гъайры, о суренинъ башында «Бисми-Лляхи р-Рахмани р-Рахим» айтылмаз.
Къуран окъумакънынъ эдеблеринден даа бириси, оны гузель сеснен окъумагъа тырышмакъ керек, чюнки Пейгъамберимиз ﷺ бойле буюра: «Къуранны гузель ве юксек сеснен окъугъан Пейгъамбернинъ окъумасыны динълеген киби Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) ич бир шейни бойле динълемез». Амма, эй Аллахнынъ къулу, эгер сен Къуран окъуй экенсинъ, ве сенинъ янынъда инсанлар Къуран яда намаз окъумакъталар исе, оларны раатсыз этеджек шекильде сесинъни юксельтме, чюнки Пейгъамберимиз ﷺ бойле буюрмакъта:
لَا يَجْهَرُ بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ فِي الْقُرْآنِ
«Аранъызда биринъиз башкъаларны огюнде (оларгъа зарар кетиреджек шекильде) Къуранны сеснен окъумасын».
ан-Насаи (8091).
Къураннынъ эдеблеринден даа бириси – оны агъыр-сабырнен окъумакътыр, оны тезликнен окъумамакътыр, санким сен шиирлерни бадырдайсынъ. Юдже Аллах (Субханаху ва Та’аля) дей:
وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا
«Къур’анны дане-дане окъунъыз».
(«аль-Музаммиль», 73:4).
Чюнки, бойледже сен онынъ манасыны биледженъ, арифлерини догъру айтаджанъ. Ве бакъынъыз, ибн Масуд (Аллах ондан разы олсун) не деди:
لَا تَهُذُّوا الْقُرْآنَ، كَهَذِّ الشِّعْرِ، وَلَا تَنْثُرُوهُ نَثْرَ الدَّقَلِ، وَقِفُوا عِنْدَ عَجَائِبِهِ، وَحَرِّكُوا بِهِ الْقُلُوبَ.
وفي رواية: لا تنثروه نثر الدقل، ولا تهذوه هذ الشعر، قفوا عند عجائبه، وحركوا به القلوب، ولا يكن هم أحدكم آخر السورة.
«Оны (Къуранны) къум киби сачманъыз, оны санки шиир киби бадырдаманъыз. Аджайип шейлер эшиткенинъизде токъталынъыз, онынъ (Къураннынъ) вастасы иле озь къальплеринъизде юрюш этинъиз ве сурени тездже битирмек сизни къасеветлендирмесин». Тез окъумакъ мумкюн, сёзлернинъ айтылмасы бозулмасы, тез окъумакънынъ гюнахы ёкъ. Эгер исе сен оны бозсанъ, бу ясакътыр (харам), чюнки бу Аллахнынъ Китабыны азмакътыр.
Юдже Аллахкъа ялварамыз бизим бутюн амеллеримизни къабул эйлесин.
•••••❁⚜️❁•••••┈┈•••••❁⚜️❁•••••❁⚜️❁•••••❁⚜️❁•••••┈┈•••••❁⚜️❁•••••
بسم الله الرحمن الرحيم
Ey insanlar! Yüce Allahtan qorquñız ve biliñiz ki, bu büyük, qiymetnen tolu olğan, Yüce Allah sayğı körsetken ay, tezden bitip başladı, öyle ise siz qoşmaq kerksiñiz. Daa keç olmadan, şimdi hayır amellerden qoşuñız. Daa çoqça hayır ameller apıñız, — belkim bahıtlı olursıñız, çünki Peyğamberimiz ﷺ hadiste rivayet etilgeni kibi,
كَانَ يَجْتَهِدُ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مَا لَا يَجْتَهِدُ فِي غَيْرِهِ
«Ramazannıñ soñki on gecesinde, başqa vaqıttan daa ziyade ğayret körsetken».
Müslim (1175).
Ve Aişe anamızdan (Allah ondan razı olsun) rivayet etile, o dedi:
كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا دَخَلَ الْعَشْرُ، شَدَّ مِئْزَرَهُ، وَأَحْيَا لَيْلَهُ، وَأَيْقَظَ أَهْلَهُ
«Allahnıñ Elçisi ﷺ Ramazannıñ sonki on gecesi kelgende, o öz izarını qattıca bağlağan (o Yüce Allahqa ibadette daa ziyade ğayret körsetken, ve apaylardan uzaqlaşqan), öz gecesini tiriltken (yuqlamadan, o gecelerini ibadetlerde ve hayır ameller ile keçirgen) ve öz ailesini uyatqan».
al-Buhari (2024) ve Müslim (1174)
Apaylardan uzaqlaşqan, Ramazannıñ gecelerinde ve sonki on gecesinde apaynen olmamaq sebebinden degil, Peyğamberimiz ﷺ bu soñki on gecede öz Rabbisinen, öz Yaratıcısınen qonuşmaqnen Oña yaqınlaşmaqnen tavlanğan. Öz ailesini, öz ev sakinlerini namaz qılmaq içün, bu gecelerde ibadetler etmek içün uyatqan, ve bu öz ailesi içün qayğıruv ve Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) ögünde öz saña tayın etilgen kimseler içün mecburiyetiñni yerine ketirmektir.
Ey Allahnıñ qulları! Biz Peyğamberimizden ﷺ güzel örnek almaq kerekmiz ve ev sakinlerimizge, evlâdlarımızğa terbiye bermekte büyük diqqat etmek kerekmiz, ayni şimdi, bu ayda, Yüce Allahqa (Subhanahu va Ta’alâğa) ibadet etmege aşıqmağa, Oña tabi olmağa teşviq etmek kerekmiz, olar nasıl ibadet etkenlerine baqıp, olarnı ögretmek ve olrağa nasiat etmek kerekmiz.
Ey Allahnıñ qulları! Bu aynıñ, Ramazan aynıñ eñ büyük hususiyetlerinden, — bu tek oraza ayı degil, daa bu gece namazlarnıñ ayıdır. Bu gece namazları – bu caimde qılınğan teravih namazlardır. Men bu şey aqqında aytam, çünki pek çoq insanlar buña ihmal eteler. Acayip şey, ey Allahnıñ qulları, amma Ramazan ayında namazlar qılmağa, teravih namazlarını camilerde qılmağa tırışmaq kerekmiz. Elbette, bu farz olğan namazlardan soñ, olarğa muqayt olmaq, olarnı cemaatnen keçirmektir. Çünki çoq insanlar teravih namazlarını qılalar, amma farz olğan namazlarını ihmal eteler: yuqlap qalalar, cemaat namazlarını qaldıralar, eger olarnıñ çareleri bar ise o namazlarnı vaqıtında qılmaylar yada yuqudan uyanğan son o namazlarını qılalar. Ve bu — pek balaban telükedir, ey Allahnıñ qulları! Ne içün? Çünki, Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) insannıñ nafile namazlarını, tek farz namazlarını qılğanından soñ qabul ete. Gece namazları er vaqıt tansıqtır. Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) gece namazlarını qılğan qullarını maqtay. Ve dey:
وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا
«Gecelerini Rabblerine secde eterek ve qıyam turaraq keçirirler».
(«al-Furqan», 25:64).
Ve Peyğamberimiz ﷺ dey:
أَفْضَلُ الصَّلاَةِ بَعْدَ الْفَرِيضَةِ صَلاَةُ اللَّيْلِ
«Farz namazından soñ en güzel namaz – bu gece namazıdır».
Müslim (1163).
Demek, o er vaqıt tansıqtır, amma Ramazan ayında onıñ durumı daa büyüktir, Ramazan ayında o daa tansıqtır, çünki bu ay – biz aytqanımız kibi, tek oraza ayı degil, bu em gece namazları ayıdır. Ve Peyğamberimiz ﷺ bizlerge qayd etti ve dedi:
مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ
«Kim de kim Ramazan aynıñ gecelerinde iman ile (Yüce Allaha iman etmeknen) ve ümüt ile (Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) mıtlaqa mukâfat berecegine ümüt etmeknen) namazlarını qılsa, onıñ bütün keçmiş günahları afu etilecek».
al-Buhari (38) ve Müslim (759, 760).
Ey Allahnıñ qulları! Eger insan teravih namazını qılsa, imamnen beraber sonuna qadar qılmaq kerek (imam bitirmegene qadar). Doğru degil, ne zaman insanlar aytalar: «Men onnen beraber sekiz rekât qılarım, son ise evge barıp vitr namazımnı oqurım». Yoq, sonuna qadar namazıñnı imamnen qıl, çünki Peyğamberimiz ﷺ dedi:
مَنْ قَامَ مَعَ الإِمَامِ حَتَّى يَنْصَرِفَ كُتِبَ لَهُ قِيَامُ لَيْلَةٍ
«Eger insan imamnen beraber, o imam bitirmegene qadar, namazını oqusa, oña, bütün gece namazı kılğan kibi yazılır».
Abu Daud (1375) ve an-Nasai (1364), şeyh al-Albani bu hadiske sahih dedi.
Ey Allahnıñ qulları! Ramazan aynıñ namazlarını aqaylar içün camide oqulması daa hoşludır. Ne içün? Çünki bu İslâmnıñ açıq ibadetlerindendir. Ey Allahnıñ qulları! Peyğamberimiz ﷺ bunı yapqan, o sahabelerinen beraber teravih namazını camide oquğan. Olar onnen beraber, onıñ artından namaz qılğanlar. Peyğamberimiz ﷺ bunı eki yada üç gece devamında yapqan, son ise sahabelerinen beraber teravih namazını qılmasını toqtatqan. Ne içün? Çünki Peyğamberimiz ﷺ , Allah (Subhanahu va Ta’alâ) bu teravih namazlarını farz yapar, dep qorqan. Amma sahabeler teravih namazlarını camilerde oqumağa devam etkenler, teravihlerini top-top yapqanlar, ayrıca yapqanlar, ve Peyğamberimiz ﷺ tiri olğan vaqıtında böyle devam etken ve Peyğamberimiz ﷺ vefat etken son Ümer ibn al-Hattab (Allah ondan razı olsun) devirine qadar devam etken. O, insanlarnı ayrıca namaz qılğanlarını körüp, olarnı episini birleştirip, bir cemaat olaraq bir imam artından oqumağa, Peyğamberimizni ﷺ sunnetini canlandırmağa qarar alğan ve Ubayyya ibn Kaabnı (Allah ondan razı olsun) teravih namazını keçirmege tayın etken, ve olar episi toplum olaraq Peyğamberimizni ﷺ Camisinde o namaznı oqup başlağanlar.
Apaylarğa teravih namazına barmağa mümkünmi? Ebet mümkün, amma fitne olmaycaq şartı yerine ketirilgen zaman, em olarnıñ tarafından em olarğa qarşı, çünki Peyğamberimiz ﷺ dedi:
لا تَمْنَعُوا إِمَاءَ الله مَسَاجِدَ الله
«Qullarına (apaylar sayısından) Allahnıñ evlerini yasaq etmeñiz».
Abu Daud (567) ve ibn Huzayma (1592), şeyh al-Albani bu hadiske sahih dedi.
Bu seleflerniñ amelerinden edi. Amma apaylar ve olarnıñ aqayları, olarnıñ vasiyleri aqıllarında tutmaq kerekler, apay kişi namazğa, camige, keregi kibi: hicabta, örtülgen, mislernen qoqumayıp, kiyinip-quşanıp degil, öz yaraşıqlarını körsetmeyip kelmek kerek. Ve apaylar içün, imam selâm bergeninen ketmeleri sunnettir, aqaylar içün ise selâmdan soñ camide daa tekaran oturmaqtır.
Umm Salâma (Allah ondan razı olsun) rivayet ete: «Peyğamberimiz ﷺ selâm bergen (namazını bitirgen) zaman, apaylar birden tura ediler, o ise daa tekarân vaqıt namaz oquğan yerinde otura edi, ve biz añnay edik, Allah ise daa güzel bile, o bunı apaylar çıqıp ketmege yetiştirmeleri içün (aqaylar apaylarnı artından yetmemeleri, biri birine qarışmamaları içün) yapa edi».
al-Buhari (866).
Ey Allahnıñ qulları! Peyğamberimiz ﷺ Ramazannıñ birinci yigirmi gecelerinde namaz qıla edi ve yuqlay edi, amma Ramazannıñ sonki on gecesi kelgeni zaman, o yeñlerini qaytara edi, öz izarını sıq bağlay edi, öz ailesini uyata edi, ve gecelerni ibadette keçire edi, ve sahabeler Peyğamberimizni ﷺ misaline uyya ediler ve beraber, cemaat ile gece namazlarını çoq vaqıt oquy ediler. Bu çoq uzun namazlar edi, imamlar bu namazlarnı çoq uzun oquy ediler, imam artından turğanlar tayaqlarğa tayana ediler, çünki namaz çoq uzun ola edi, ve namaznı temçitke pek az vaqıt qalğanda bitire ediler. Ne içün? Çünki bu — qiymeti büyük olğan, sayılı künler, bu bir qaç geceler. Sende daa olarnı almağa imkân olacaq yada yoq?
Bu on gece, ve olarnıñ içinde Qadır gecesi, ve o aqqında böyle aytılğan:
مَنْ قَامَهَا إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِه
«Kim de kim bu geceni (Qadır gecesini) iman ve ümüt ile (Allahnıñ mukâfatına) keçirse, onıñ bütün keçmiş günahları afu etilecek».
al-Buhari (1901) ve Müslim (759).
Diñleñiz! Belkim siz: «Men bunı çoq defa eşittim», dep aytarsıñız, amma kalbiñiz bunı eşitsin ve hatırlasın. Allah, seniñ Rabbiñ, o aqqında böyle buyura:
خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ
«Qadir gecesi biñ aydan hayırlıdır».
(«al-Qadr», 97:3).
Tesavur et: bu gecede yapqan amelleriñ, insannıñ biñ ayda yapqan amellerinden hayırlıdır! Bir gece, biñ aydan güzeldir! Biñ ay – bu 30 biñ gece. Bir gece, 30 biñ geceden ziyadedir! Bir gece — 83 yıl Yüce Allahqa ibadet etmekten hayırlıdır! Tesavur etiñiz: insan 83 yıl uzaq ömürini Yüce Allahqa ibadette keçire! Mına bu – Qadır gecesiniñ fiyatı.
Bu gece ne vaqıt olmaqta? Asla şübe yoqki, bu gece Ramazan aynıñ içindedir. Çünki Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) dedi:
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ
«Ramazan ayı, Qur’an endirilgen aydır».
(«al-Baqara», 2:185).
Demek, Quran Ramazan ayında endirildi, ve Quran aqqında böyle aytılğan:
إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ
«Biz onı (Qur’annı) Qadır gecesinde endirdik».
(«al-Qadr», 97:1).
Demek, Qadır gecesi Ramazannıñ içinde, buña asla şübe yoq. İhtimalı bar (Peyğamberimiz ﷺ bunı belgiledi) bu gece Ramazannıñ sonki on gecesindedir. Peyğamberimiz ﷺ dey:
تَحَرُّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ
«Qadır gecesini, Ramazannıñ sonki on gecelerinde qıdırıñız».
al-Buhari (2020) ve Müslim (1169).
Daa ziyade ihtimalı bar, o tek gecelerinde, ve Peyğamberimiz ﷺ böyle buyurdı:
الْتَمِسُوهَا فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ، وَالْتَمَسُوهَا فِي كُلِّ وِتْرٍ
«Onı Ramazannıñ sonki on gecelerinde qıdırıñız ve onı er tek gecede qıdırıñız».
al-Buhari (2018) ve Müslim (1167).
Böyleliknen, bu gece ne vaqıt olğanı tayın etilmegen. O, on geceniñ içindedir. İhtimalı bar, bu tek gecedir, amma bu on geceniñ er bir gecesi ola bilir.
Bu gece ne vaqıt olğanını Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) bizden saqladı. Ne içün? Alimler deyler, bunda büyük bir hikmet bar: sen bu on geceniñ devamında ğayret körsetmek kereksiñ, tek bir gecde degil, çünki eger insanlar bu gece ne vaqıt olğanını bilseler, olardan çoqusıları tenbellik körsetecekler ve tek bu gecede ibadet etecekler, amma bu ise sınavdır. Bu büyük geceni son on geceler içinde qıdır.
Ey Allahnıñ qulları! Ramazan – bu büyük bir vaqıt. Ey Allahnıñ qulları! Bu vaqıtnen qullan. Daa bir ibadetni yerine ketir – ve men körem ki, biz bu ibadetni ihmal etemiz, acayip şey – Quran oqulması (tilâuatu l-Quran). Bu ayda Quran oqumasınıñ derecesi önemlidir, çünki Qurannıñ endirilmesi Ramazan ayında başlandı. Allahnıñ kitabında ve Peyğamberimizniñ ﷺ sunnetinde bizler içün Quran oqumağa ne qadar teşviqler bar! Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) dey:
إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدَهُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ
«Allahnıñ kitabını oquğanlar, namaznı qılğanlar ve özlerine bergen rızqımızdan (Allah içün) gizli ve aşkâr sarf etkenler, asla zararğa oğramaycaq bir qazanç ümüt ete bilirler. Çünki, Allah olarnıñ mukâfatlarını tamamınen öder ve lütfinden olarğa ziyadesini de berir. Şübesiz, O, çoq bağışlıyıcı, şükür qarşılığını bol-bol bericidir».
(«Faatır», 35:29-30).
Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) bu amel içün mıtlaqa mukâfat berecek. Bu ticaret, asla zarar ketirecek ticaret degil!
Ve Peyğamberimiz ﷺ dey:
اقْرَءُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ يَأْتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ شَفِيعًا لأَصْحَابِهِ
«Qurannı oquñız, çünki o (seniñ ameliñ, seniñ oquğanıñ) Mahşer künü, onı oquğanlar içün qorucı olaraq kelecek».
Müslim (804).
Onıñ içün Qurannı çoq oquñız, ayrıca şimdi, bu ayda, o endirilgen vaqıtta. Cibril (aleyhi selâm) er Ramazanda Peyğamberimizge ﷺ kele edi, ve onnen beraber körüşip Qurannı başından sonuna qadar keçe ediler, Peyğamberimizni ﷺ sonki yılında ise, olar Qurannı beraber eki kere keçken ediler, başından sonuna qadar, tesbit etmek içün, pekitüv içüv, doğruluv içün.
Ey Allahnıñ qulları! Selefler, bu ayda namazda ve namazdan ğayrı Quran oqumağa pek diqqat ete ediler. Büyük imamlardan, Sunnetniñ ve ehli s-Sunna ual cema’anıñ mühlisi, dey: «Ramazan kelgen vaqıtı, bu Quran oqumaq ve aşatmaqtır (orazalılarnı iftarnen aşatmaq)». Öyle selefler olğan, olar Ramazan ayında Qurannı bir qaç kere, çoq kere hatim etkenler. Onıñ içün, bu ayda quran oqumağa yönelip olardan örnek alıñız, ey Allahnıñ qulları, ve biliñiz Quran oqumaqnın edebleri bar.
Birinciden, aqılıñızda tutıñ – bu pek önemli, bunı ihlâslı olaraq, tek Allah rizası içün yapıñız. Peyğamberimiz ﷺ dedi:
اقْرَءُوا الْقُرْآنَ وَابْتَغُوا بِهِ وَجْهَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ قَوْمٌ يُقِيمُونَهُ إِقَامَةَ القِدْحِ يَتَعَجَّلُونَهُ وَلَا يَتَأَجَّلُونَهُ
«Quran oquñız ve onıñ vastası ile Yüce Allaha ıntılıñız, öyle vaqıtlar kelecek, öyle insanlar peyda olacaqlar, olar onı sanki oqnı doğurtqan kibi doğru oquycaqlar, amma oquğanları içün bu dunyanıñ hayırını isteyler, ahiretni hayırlarını istemeyler».
Abu Daud ve Ahmad, şeyh al-Albani bu hadiske yahşı dedi.
Ebet, em tecvid, em oqumaqnıñ güzelligi – episi doğru, episi dülber, amma olar yada para isteyler, yada nam qazanmağa isteyler, onıñ aqqında ne qadar güzel oquy eken, o nasıl oqucı eken dep aytsınlar diye.
Ey Allahnıñ qulları, Qurannıñ edeblerinden, ne zaman sen onı oquysıñ, oquğanıñnı fikir etmek kereksiñ. O, fikir etmek içün endirilgen, añnamaq içün, tek oqumaq içün degil. Qurannı oquğanıñ zaman seniñ qalbiñ titremeknen ve huşunen tolu olsun. Quran oquğanıñ zaman, Yüce Allah saña muracatnen bulunğanını hatırla, çünki bu Kitap – bu Rabbinni saña qarşı muracatıdır, çünki bu Yüce Allahnıñ sözüdir.
Quran oqumaqnıñ edeblerinden daa birisi, Qurannı tek temiz alda olaraq oqumaq kerek, çünki bu Allahnıñ Kitabına ürmettir, bu Allahnıñ Kitabını yükseltmektir.
Oqumaqtan evel, Yüce Allahqa şeytandan sığınmaq kerektir (isti’aza aytmaq), çünki Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) dey:
فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ
«Qur’an oquğan vaqtıñda o quvulğan şeytandan Allahqa sığın!».
(«an-Nahl», 16:98).
Ve Peyğamberimizni ﷺ Sunneti şöyle buyurmaqta:
أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ وَنَفْثِهِ
«Yüce Allahqa quvulğan şeytandan, onıñ vesvesesinden, onıñ kibirliginden ve onıñ sıhırından sığınam».
/A’uzu bi-Llâhi mina ş-şaytan r-racim: min hamzi-hi, va nafhi-hi, va nafsi-hi/
ibn Macah (808) ve Ahmed (3830), şeyh al-Albani bu hadiske sahih dedi.
«Bismi-Llâhi r-Rahmani r-Rahim»nı aytmağa kerekmi aceba? Eger bu sureniñ başı olsa ayt, tek bir sureden ğayrı – «at-Tavba» suresinden ğayrı, o sureniñ başında «Bismi-Llâhi r-Rahmani r-Rahim» aytılmaz.
Quran oqumaqnıñ edeblerinden daa birisi, onı güzel sesnen oqumağa tırışmaq kerek, çünki Peyğamberimiz ﷺ böyle buyura: «Qurannı güzel ve yüksek sesnen oquğan Peyğamberniñ oqumasını diñlegen kibi Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) iç bir şeyni böyle diñlemez». Amma, ey Allahnıñ qulu, eger sen Quran oquy ekensiñ, ve seniñ yanıñda insanlar Quran yada namaz oqumaqtalar ise, olarnı raatsız etecek şekilde sesiñni yükseltme, çünki Peyğamberimiz ﷺ böyle buyurmaqta:
لَا يَجْهَرُ بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ فِي الْقُرْآنِ
«Arañızda biriñiz başqalarnı ögünde (olarğa zarar ketirecek şekilde) Qurannı sesnen oqumasın».
an-Nasai (8091).
Qurannıñ edeblerinden daa birisi – onı ağır-sabırnen oqumaqtır, onı tezliknen oqumamaqtır, sankim sen şiirlerni badırdaysıñ. Yüce Allah (Subhanahu va Ta’alâ) dey:
وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا
«Qur’annı dane-dane oquñız».
(«al-Muzammil», 73:4).
Çünki, böylece sen onıñ manasını bileceñ, ariflerini doğru aytacañ. Ve baqıñız, ibn Masud (Allah ondan razı olsun) ne dedi:
لَا تَهُذُّوا الْقُرْآنَ، كَهَذِّ الشِّعْرِ، وَلَا تَنْثُرُوهُ نَثْرَ الدَّقَلِ، وَقِفُوا عِنْدَ عَجَائِبِهِ، وَحَرِّكُوا بِهِ الْقُلُوبَ.
وفي رواية: لا تنثروه نثر الدقل، ولا تهذوه هذ الشعر، قفوا عند عجائبه، وحركوا به القلوب، ولا يكن هم أحدكم آخر السورة.
«Onı (Qurannı) qum kibi saçmañız, onı sanki şiir kibi badırdamañız. Acayip şeyler eşitkeniñizde toqtalıñız, onıñ (Qurannıñ) vastası ile öz qalpleriñizde yürüş etiñiz ve sureni tezce bitirmek sizni qasevetlendirmesin». Tez oqumaq mümkün, sözlerniñ aytılması bozulması, tez oqumaqnıñ günahı yoq. Eger ise sen onı bozsañ, bu yasaqtır (haram), çünki bu Allahnıñ Kitabını azmaqtır.
Yüce Allahqa yalvaramız bizim bütün amellerimizni qabul eylesin.
Тазе тефсирлер